کلید مینیاتوری باید چند آمپر باشه؟

چند روز قبل عزیزی پیامی فرستاده بود، و پرسیده بود “من میخوام خونه م رو بازسازی کنم، کلیدهای مینیاتوری داخل جعبه فیوز همه شون ۶ آمپر و ۱۰ آمپر هستند که مشخصه ضعیف هستند و من می خوام همه شون رو عوض کنم و کلید های جدید ۲۵ و ۳۲ آمپر بزارم. نظر شما چیست؟

از این سوال متوجه شدیم که اطلاعات این دوست عزیز از برق بسیار کم است. حالا میخواهم بصورت مفصل به این سوال پاسخ بدهم.

این سوال من را یاد اصغر آقا الکتریکی سرکوچه می اندازد. چند وقت قبل به الکتریکی ایشان رفته بودم و گفتم یک کلید مینیاتوری ۱۰ آمپر تایپ B به من بده. دستش را درون یک کارتن بزرگ فرو کرد و شانسی یک کلید ۲۵ آمپر بیرون آورد. و بعد گفت، بیا این ۲۵ آمپره، تو پول همون ۱۰ آمپر رو بده. مثلا به خیال خودش داشت به من اشانتیون میداد و کلید ۲۵ آمپر را به قیمت ۱۰ آمپر حساب می کرد. من گفتم که نه من کلید ۱۰ آمپر میخواهم. این مناسب کار من نیست. به چشمانم ذل زد و گفت “تو سواد داری”. گفتم چطور مگه؟ گفت اگر سواد داشتی که می دونستی ۲۵ از ۱۰ قوی تره. پس چرا قوی تره رو نمی بری؟ و جمله آخرش این بود: کلید مینیاتوری هر چقدر بزرگتر بهتر 😲😲
برای چند ثانیه چیزی درون سرم تیر کشید. چون این اصغر آقا چندین سال است که دکان الکتریکی دارد و حتی خانه های زیادی را برقکشی کرده. یعنی در تمام این مدت او فکر می کرده که هر چه آمپر کلید مینیاتوری بالاتر باشد، آن کلید قوی تر و بهتر است؟؟؟ یاللعجب

یا مدتی قبل برای خرید یک خانه برای یکی از اقوام، به تعدادی بنگاهی سر زدیم. مالک ما را برده بود تا مثلا خانه را نشانمان دهد. هر چه می توانست از خانه خودش تعریف کرد. مثلا میگفت این سرامیک ها برند فلان است، آن کابینت ها فلان است. چند لحظه بعد من را صدا زد و گفت بیا داخل این جعبه فیوز را ببین. من بهترین سیم ها و فیوزها را برای این خانه خریده ام. فیوزها را ببین همه را ۲۵ آمپر گذاشته ام که یک وقت کم نیاورند!
آنجا هم برای چند ثانیه چیزی درون سرم تیر کشید. ای کاش من هم مثل بعضی ها نمی فهمیدم و بدون غم و غصه یک گوشه زندگی ام را می کردم. شما را به خدا، همین الان بروید و درب جعبه فیوز خانه تان را باز کنید و آمپر کلیدها را بررسی کنید، چون آن آقای فروشنده میگفت، خانه های زیادی را به افراد دیگری فروخته است.

کلید مینیاتوری (MCB) قوی‌تر نیست؛ محافظت‌کننده است!

همان‌طور که می‌دانید و لازم است تأکید شود، وظیفه اصلی کلید مینیاتوری این نیست که «چقدر قوی یا بزرگ» باشد؛ بلکه وظیفه‌اش این است که چقدر دقیق از سیم‌کشی بعد از خود محافظت کند:

1. حفاظت از سیم: کلید مینیاتوری فقط برای محافظت از سیم های بعد از خود، در برابر داغ شدن بیش از حد و آتش‌سوزی طراحی شده است.
2. تناسب با سیم: آمپر کلید باید متناسب با ظرفیت تحمل جریان سیم نصب شده در آن مدار باشد (مثلاً اگر سیمی سایز ۱.۵ است، کلید مینیاتوری آن باید ۱۰ آمپر باشد).

وقتی اصغر آقا پیشنهاد می‌دهد که یک کلید ۲۵ آمپر را به جای ۱۰ آمپر نصب کنید، در واقع دارد شما را تشویق می‌کند که لایه حفاظتی سیم‌های خود را بردارید. اگر سیم‌کشی خانه شما نهایتاً تحمل ۱۰ آمپر را داشته باشد و کلید ۲۵ آمپر نصب شود، در صورت بروز مشکل و کشیدن جریان مثلاً ۲۰ آمپر، سیم‌ها ذوب شده و آتش می‌گیرند، در حالی که کلید ۲۵ آمپر هنوز قطع نشده است.

چرا اصغر آقا مرتکب این اشتباه می‌شود؟

تجربه اصغر آقا در برقکاری ساختمان‌ها می‌تواند دلایل متعددی برای این سوءتفاهم داشته باشد:

• اولویت “نپریدن فیوز”: در گذشته (و گاهی امروز)، به جای حل مشکل اصلی اضافه‌بار، برای جلوگیری از شکایت مشتریان مبنی بر “پریدن زیاد فیوز”، عمداً فیوز با آمپراژ بالاتر نصب می‌کردند. از نظر این افراد، کلیدی که “نمی‌پرد”، کلیدی “قوی” و “خوب” است.
• عدم به‌روزرسانی دانش: بسیاری از مشاغل فنی، اگر دانش خود را بر اساس استانداردهای جدید ایمنی به‌روز نکنند، همچنان بر اساس روش‌های قدیمی و گاهی پرخطر کار می‌کنند.

نکته مهم: لطفاً این موضوع را کاملاً جدی بگیرید و مطمئن شوید که هر کلید مینیاتوری در خانه شما کاملاً متناسب با آمپراژ سیم‌کشی آن مدار انتخاب شده باشد تا از جان و مال خود محافظت کنید.

حالا برگردیم به سوال آن دوستمان که گفته بود میخواهد فیوزهای قدیمی را ارتقا بدهد و فیوز با آمپر بالاتر نصب کند.

پیشنهاد شما برای ارتقاء کلید مینیاتوری به شدت خطرناک است و اکیداً توصیه می‌کنم این کار را بدون مشورت با یک متخصص برق انجام ندهید.

دلیل این خطر، درک نادرست از وظیفه اصلی کلید مینیاتوری است:

۱. وظیفه اصلی کلید مینیاتوری (MCB)

کلید مینیاتوری (یا به قول بعضی ها فیوز) در درجه اول برای حفاظت از سیم‌کشی (کابل‌ها) در برابر جریان بیش از حد (اضافه بار و اتصال کوتاه) طراحی شده است، نه حفاظت از خود دستگاه برقی.

خطر اصلی: آتش‌سوزی 🔥

مقدار جریان (آمپراژ) یک کلید مینیاتوری باید همیشه کوچکتر یا مساوی با ظرفیت حمل جریان (Ampacity) نازک‌ترین سیم در آن مدار باشد.

• اگر سیم‌کشی شما فقط تحمل ۶ آمپر را داشته باشد (مانند سیم‌های نازک ۱ میلی‌متر مربعی): با نصب کلید ۱۶ آمپر، در صورت بروز مشکل و کشیدن جریان بین ۶ تا ۱۶ آمپر توسط دستگاه، سیم‌ها شروع به گرم شدن بیش از حد می‌کنند و ذوب می‌شوند و احتمالاً آتش‌سوزی رخ می‌دهد، اما کلید ۱۶ آمپر هرگز قطع نخواهد شد!

۲. چرا کلید ۶ آمپر نصب شده است؟

اینکه سال‌هاست سیمکشی منزل شما با کلید ۶ آمپر بدون مشکل کار می‌کند، دو معنی اصلی دارد:

1. مصرف دستگاه کم است: حداکثر جریان مصرفی دستگاه شما حتماً کمتر از ۶ آمپر است.
2. سیم‌کشی ضعیف است: نصاب مطمئن بوده که سیم‌کشی مدار شما (به هر دلیل) نازک است و برای جلوگیری از آسیب سیم‌ها، از یک کلید با آمپراژ پایین استفاده کرده است.

نتیجه‌گیری و توصیه

تنها زمانی مجاز به نصب کلید ۱۶ آمپر هستید که مطمئن باشید:

1. حداقل سطح مقطع سیم‌کشی کل آن مدار (فاز و نول) ۲.۵ میلی‌متر مربع یا بالاتر باشد که بتواند جریان ۱۶ آمپر را تحمل کند (برای سیم‌های ۱.۵ میلی‌متر مربع، معمولاً کلید ۱۰ آمپر نصب می‌شود).
2. خود پریز نیز برای ۱۶ آمپر مناسب باشد. چون پریزهای قدیمی برای ۱۶ آمپر طراحی نشده بودند.

توصیه قاطع: لطفاً هرگز خودسرانه آمپراژ کلید مینیاتوری را افزایش ندهید. برای ارتقاء، حتماً از یک برقکار مجاز بخواهید که سطح مقطع سیم‌کشی مدار را بررسی کند و در صورت تأیید ظرفیت سیم‌ها، اقدام به تعویض فیوز کند. ایمنی سیستم برق مهمتر از هر چیز دیگری است.