پاسخ به ۱۰ سوال مهم و پرتکرار برقی

با عرض سلام و ادب خدمت شما کاربران همیشگی و با وفای سایت آموزش برق؛ امیدوارم لحظات خوشی را داشته باشید. همه ما از بدو ورود مان به دنیا، در جهانی برقی و سرشار از تکنولوژی های وابسته به برق متولد شده ایم و از همان کودکی دیدن وسایل برقی و هر آنچه به برق مربوط است ممکن است که برای ما جذابیت ها و اعجاب ها و شگفتی های زیادی داشته بوده باشد. همین عجایب و شگفتی های دوران کودکی با روحیه کنجکاو کودکانه افراد ترکیب شده و سوالاتی را در ذهن افراد در رابطه با برق و اجزای الکتریکی، که مهم ترین آن ماهیت و طرز کار آنهاست، به وجود آورده است.

پاسخ به ۱۰ سوال مهم در مورد برق ساختمان

در این مقاله کوتاه به همراه همکارم آقای مرادی نشستیم و چند مورد از پرتکرارترین سوالات برقی را گردآوری کردیم، اینها معمولاً سوالاتی ست که دوستان در قسمت پرسش و پاسخ دوره‌ی فیلم آموزش عملی برق ساختمان سوال پرسیده بودند. و حالا قصد داریم به ۱۰ مورد از این سوال ها که مهم ترین و پرتکرارترین هستند پاسخ بدهیم:

۱- آیا برای یک ساختمان یا یک مغازه کوچک که تنها یک کنتور برق تکفاز دارد، باز هم نیاز به چاه ارت است؟

پاسخ: بهتر است بجای چاه ارت از کلمه‌ی درست الکترود زمین استفاده کنیم. و جواب این سوال در هر شرایطی بله است. یعنی چه یک ساختمان کوچک ویلایی داشته باشید چه یک مغازه‌ی زیر پله ۴ متری، باز هم نیاز به احداث الکترود زمین است. اگر اینکار را نکنید فردا که مالک برای تهیه کنتور برق به اداره برق مراجعه کند، اداره برق تا زمانی که الکترود زمین احداث نشود به آن مکان کنتور برق نمی‌دهد. البته دیگر مثل زمان های قدیم نیست که یک چاه عمیق حفر کنند و برای مکان هایی که حداکثر یک کنتور سه‌فاز ۳۲ آمپر دارند، تنها یک میله ارت ۲ متری در زمین می کوبند و یک سیم مسی از انتهای آن میله به محل کنتور میبرند، به همین راحتی. همکارم در فیلم پایین به شما آموزش می‌دهد که مشخصات آن میله ارت و سیم مسی چگونه باید باشد و بسته به آمپراژ کنتورها، نیاز به چه الکترود زمینی هست، حتماً این فیلم را در یوتیوب مشاهده کنید. فیلم نحوه انتخاب الکترود زمین برای ساختمان های مختلف .راستی حتما عضو کانال یوتیوب ما شوید، ما این روزها بیشتر از هر جای دیگری در یوتیوب فعالیت داریم.

۲- برای برقکشی یک ساختمان باید از کجا شروع کنیم تا دچار سردرگمی و دوباره کاری نشویم؟

نکته اول اینکه برقکار باید صبر کند و بعد از اینکه نصب لوله های آب و فاضلاب، و لوله کشی گاز و گچ خاک ساختمان به پایان رسید، آنگاه برقکاری ساختمان را شروع کند. چرا که برقکار ساختمان باید با توجه به محل نصب تجهیزات آشپزخانه، مثل اجاق گاز، ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی، بخاری ها، رادیاتورها، آبگرمکن و… اقدام به نصب پریزهای برق کند. در ضمن تا گچ خاک ساختمان اجرا نشده باشد، سطح دیوارها برای نصب دقیق قوطی کلیدها مشخص نیست.

آنگاه باید ابتدا بازدید مناسبی از محل مورد نظر انجام دهیم و اگر نقشه ای به ما داده نشد، پس از مشورت با شخص کارفرما و توجه به چیدمان تجهیزات، نقشه ای مختصر برای کار خودمان بکشیم که در آن مشخص شده در هر مختصاتی از مکان، چه تجهیزاتی قرار است نصب شود. سپس طبق آن به مراحل اصلی برقکاری از جمله تعیین خط تراز، شیارزنی، قوطی گذاری، لوله گذاری، سیم کشی و اجرای نصبیات بپردازید. هر کدام از این مراحل باید به ترتیب انجام شود و جابجایی در هر یک از این مراحل باعث دوباره کاری و کاهش سرعت برقکار می شود. پس هنگامی که یک نقشه کار مناسب و فکر شده در دست تکنسین باشد، راحت تر و سریع تر می تواند به نتیجه مطلوب خود برسد و احتمال بروز خطا و سردرگمی و سایر مشکلات متعدد و گاها غیر قابل اصلاح به حداقل می رسد.

۳- هنگامی که برای تعمیر و ترمیم سیم کشی به مکانی خسارت دیده می‌رویم، باید از کجا شروع به عیب یابی کنیم؟

در چنین مواقعی که بدون شک سوال چالش بر انگیزی در ذهن همه برقکاران مبتدی است، باید گفت که ابتدا باید بررسی شود که در چه نقطه ای آسیب برقی رخ داده است و حادثه به چه صورت بوده است؛ سپس طبق جواب این دو سوال باید تجهیزات و سرخط هایی که با نقطه آسیب دیده مرتبط هستند یک به یک باز شده و چک و بازبینی شوند تا مشخص شود که این حادثه به کدام قسمت ها آسیب زده است تا برای ترمیم یا تعویض آن تجهیزات اقدام کنیم؛ علاوه بر آن یک تکنسین برق ماهر باید مطابق با حادثه ای که رخ داده بتواند پیش بینی کند که این حادثه چه نوع آسیب هایی به کدامیک از تجهیزات وارد آورده و اینگونه می تواند سرعت و کیفیت کار خود را بالاتر ببرد (چرا که سریع تر و دقیق تر قسمت های آسیب دیده را شناسایی کرده است) که چنین مهارتی با تجربه فراوان کسب می شود؛ علاوه بر تشخیص مناسب اشکالات احتمالی برق ساختمان، تکنسین باید مهارت زیادی نیز در تعمیر و مرمت آن و انتخاب بهترین راه برای تعمیر داشته باشد که این نیز منوط بر دانش زیاد و تجربه فراوان است.

۴- فیوز برق ساختمان چگونه در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه مدار را قطع می کند؟

در ابتدا بهتر است بدانید بجای فیوز باید از کلمه کلید مینیاتوری استفاده کنید. در داخل کلیدهای مینیاتوری ۲ مکانیزم قرار گرفته که یکی از آنها یک رله حرارتی (بیمتال) است و اضافه بار را تشخیص می‌دهد و دیگری یک رله مغناطیسی است که اضافه جریان در حالت اتصال کوتاه را تشخیص می دهد.
رله حرارتی همیشه اندکی با تاخیر همراه است و مثلا برای یک کلید مینیاتوری C25 اگر شما دستگاهی را به آن وصل کنید و بیشتر از ۲۵ آمپر از آن جریان بکشد، بعد از چند دقیقه یا شاید چند ساعت کلید را قطع میکند. ولی رله مغناطیسی سرعت قطع بالاتری دارد ولی نیاز به جریان بالاتری دارد تا این قسمت فعال شود، و همانطور که می دانید برای کلیدهای تایپ C بین ۵ تا ۱۰ برابر جریان نامی است. یعنی اگر اتصال کوتاهی ایجاد شود و جریانی بین ۱۲۵ تا ۲۵۰ آمپر از این کلید مینیاتوری C25 عبور کند، سریعا رله مغناطیسی داخل کلید این را متوجه می شود و کلید را قطع می‌کند. اگر به این موارد علاقه مند بود حتماً کتاب آموزش جامع برق ساختمان و سیستم های اعلام حریق را مطالعه کنید.

۵- اگر فیوز در مدار نگذاریم چه اتفاقی می افتد؟

شاید سوالی بسیار خنده دار باشد؛ این سوال مثل این است که بگوییم اگر با یک خودروی بدون ترمز در یک جاده پر پیچ و خم کنار دره برانیم چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اما خب این سوال در ذهن بسیاری از افراد شکل گرفته چرا که بسیاری از افراد دوست دارند بدانند در صورت نبود تجهیزات حفاظتی، در هنگام بروز خطر چه فاجعه ای در مدار رخ می دهد و دلیل علمی آن چیست؟

خوش بینانه ترین جوابی که می توان به این سوال داد بروز آتش سوزی است؛ یعنی اگر چنین ریسکی کنید و خیلی هم شانس با شما یار باشد، در هنگام بروز اضافه بار و یا اتصال کوتاه سیم ها و تجهیزات شما در کسری از ثانیه آتش خواهد گرفت؛ زیرا درون سیم های برق در هنگام عبور جریان بالا به دلیل اصطکاکی که بین بارهای متحرک رخ می دهد حرارت بسیار بالایی شکل می گیرد که آن حرارت سبب آتش گرفتن روکش سیم ها که از جنس پی وی سی یا پلاستیک هستند خواهد شد.

۶- زمانی که در جاده هستیم و یک کابل برق فشار قوی روی ماشین ما می افته، آیا دچار برقگرفتگی میشیم؟ در این حالت چه کاری از دست ما ساخته است؟

پاسخ: به احتمال زیاد تا زمانی که در خودرو هستید و از آن خارج نشده اید، چون لاستیک های خودرو عایق است، اتفاقی برای شما نخواهد افتاد. ولی اگر از خودرو پیاده شوید و یک دست شما به خودرو و یک پای شما به زمین برخورد کند دچار برقگرفتگی خواهید شد. یا اگر با هر دو پا قصد داشته باشید از ماشین فاصله بگیرید، بخاطر “پدیده ولتاژ گام” دچار برقگرفتگی می شوید، ولی اگر با یک پا، از ماشین بیرون بپرید و بعد بصورت لی لی کنان از ماشین دور شوید مشکلی پیش نخواهد آمد.

۷- برای مثال در یک خانه ۴۰ ساله از روش جعبه تقسیمی برای برقکشی استفاده شده و کلا یک سرخط دارد با کلید مینیاتوری ۴۲ آمپر. سیم هایش هم همه مفتولی قدیمی (از این نازک ها) است. البته تغییراتش در این حد است که قبلا فیوزش فشنگی بوده اما جدیدا تبدیلش کردند به مینیاتوری . لوله ها هم خرطومی است و خیلی جاها افقی رد شده و اصلا استاندارد رعایت نشده.
اما در این ۴۰ سال هیچ مشکلی پیش نیامده و یکبار هم تعمیر نشده اما در خانه های جدید با روش برقکشی جدید خیلی مشکل پیش می آید و حتی مشاهده شده که سیم کشی کلا سوخته و عوض کردند!
اکنون سوال اینجاست که چرا روش جعبه تقسیمی ممنوع شده؟ به نظر خیلی بهتر می آید که ! در مصرف سیم و لوله هم کلی صرف جویی می شود؟

پاسخ: من همیشه می گویم برقکشی درست و اصولی مثل کیسه هوای ماشین است، شاید ماشین شما ۲۰ سال کیسه هوا داشته باشد و به کارتان نیاید. ولی بالاخره بعد از ۲۰ سال فقط یک ثانیه به کمک شما می آید و زندگی شما را نجات می دهد. پس اینکه آن خانه قدیمی ۴۰ سال است بدون کیسه هوا سر می کند، دلیل بر این نمی شود که روزی آن کیسه هوا به کارش نیاید.
در زمان قدیم چون وسایل برقی پر مصرفی وجود نداشت، همان سیم های نازک هم جواب می داد ولی در خانه های امروزی، کولرگازی، تستر، بخارپز، اتوپرس و کلی وسایل برقی جدید اضافه شده و اگر یک زوج امروزی بخواهند داخل یک خانه قدیمی زندگی کنند به احتمال زیاد به مشکل برمی خورند. به همین خاطر است که اداره برق سال به سال آمپراژ کنتورها را بیشتر می کند. مثلاً کنتورهای خیلی قدیمی ۵ آمپر بود، بعد شدند ۱۰ آمپر، بعد شدند ۱۵ آمپر و… و امروزه دیگر در ساختمان های جدید کنتور کمتر از ۳۲ آمپر نداریم.
در برقکشی قدیمی که معروف به مدل جعبه تقسیمی بود، عیب یابی آن سخت تر است، حفاظت ها به درستی قابل اجرا نیستند، امکان توسعه و گسترش را در آینده سخت می کند. و فقط تنها مزیتش مصرف سیم و لوله کمتر بود.

۸- چرا روی بعضی از وسایل برقی توان های بالایی قید میشه، مثلاً روی یک جاروبرقی می‌نویسن ۳۶۰۰ وات. بعدش که از فرمول P=VI می خوایم جریان مصرفی اون دستگاه رو حساب کنیم، با جریانی که در واقعیت اون دستگاه میکشه، متفاوته؟

پاسخ: اگر فیلم مصرف هر وسیله برقی چند آمپر است؟ رو دیده باشید، ما در اونجا بصورت عملی جریان مصرفی ۳۰ تا دستگاه مختلف رو با استفاده از کلمپ‌متر اندازه گیری می‌کنیم و می بینید که مثلاً برای یک جاروبرقی ۳۶۰۰ وات، جریان مصرفی تنها ۶.۳ آمپر است. در صورتی که اگر طبق فرمول P=VI حساب می‌کردیم باید به عدد ۱۴.۷ می‌رسیدیم، یا مثلاً جریان مصرفی یک سشوار ۸۰۰۰ وات در واقعیت تنها ۵.۳ آمپر است.
پس این توانی که روی دستگاه های خانگی قید میشه، در واقع نشانه‌ی توان خروجی یا مقدار کاری هست که دستگاه می تونه انجام بده، نه توان مصرفی دستگاه. البته از لحاظ تبلیغاتی هم در نوشتن همون توان خروجی کمی اغراق میکنن.

۹- اساس کار کلید محافظ جان چگونه است؟

در ابتدا باید بدانید که کلمه کلید محافظ جان اشتباه است و باید آن را کلید جریان باقیمانده صدا بزنیم. ولی چون گفتن محافظ جان راحت‌تر است همه ما به گفتن اسم اشتباه آن عادت کرده‌ایم.
اساس کار کلید محافظ جان سنجش جریان عبوری از سیم فاز و سیم نول، و مقایسه این دو با هم است؛ به این معنا که اگر اختلافی در جریان فاز و نول به وجود بیاید، به معنای این است که بخشی از جریان در جایی نشتی پیدا کرده است که ممکن است این اتفاق بر اثر برخورد سیم فاز با بدن شخصی که روی زمین ایستاده است (با زمین یا دیوار ها در تماس است) رخ داده باشد. یا بر اثر بروز اتصال بدنه در مدار سیم کشی داخلی دستگاهی که بدنه فلزی دارد و با زمین یا دیوار ها در تماس است (مثل کولر آبی) یا دلایل مشابه دیگر. بهرحال اگر اختلافی بیشتر از ۳۰ میلی آمپر بین جریان رفت و برگشت در سیم فاز و سیم نول به وجود بیاید، کلید محافظ جان این را تشخیص داده و در کمتر از ۳۰۰ میلی ثانیه مدار را قطع می کند. اگر علاقه مند بودید در مقاله آموزش کلید محافظ جان توضیح دقیق‌تری داده شده است.

۱۰- در ساختمانی که سیستم ارت اجرا نشده است اگر کلید محافظ جان نصب کنیم، آیا این کلید عمل خواهد کرد؟

جواب این سوال را قبلاً در پیج اینستاگرام سایت آموزش برق هم داده‌ایم، حتماً عضو پیج ما شوید. ما هر زمان می‌خواهیم برای کتاب‌ها و محصولات‌مان تخفیفی اعلام کنیم، فقط در اینستاگرام اعلام می‌کنیم.
پاسخ: همیشه این را مد نظر داشته باشید که عملکرد کلید محافظ جان هیچ ارتباطی با سیستم ارتینگ ندارد؛ درست است که هر دوی اینها از تجهیزات حفاظتی بسیار مهم و کلیدی هستند اما عملکرد آنها از یکدیگر مستقل است. نبود یکی از آنها هیچ تداخلی در کار دیگری ایجاد نمی‌کند؛
دوست عزیزی که این سوال را مطرح کرده احتمالا در مبحث مقررات ملی خوانده است که: “برای ساختمان هایی که ارت ندارند نباید کلید محافظ جان نصب شود”. و این دوست عزیز با خودش فکر کرده که وقتی عملکرد ارت و محافظ جان ربطی به هم ندارد چرا مقررات ملی این حرف را زده؟

پاسخ: حتی در ساختمان هایی که ارت ندارند، نصب کلید محافظ جان در داخل جعبه فیوز از نبودنش خیلی بهتر است. دلیل این جمله را با یک مثال توضیح می‌دهم. فرض کنید که سیم فاز در داخل دستگاه ماشین لباسشویی به بدنه دستگاه اتصال پیدا می‌کند و دچار اتصال بدنه می‌شود. در این حالت اگر این ساختمان دارای سیستم ارت باشد و کلید محافظ جان هم نصب شده باشد. از سیم فاز به سیم ارت (که به بدنه متصل است) نشتی رخ می‌دهد و کلید محافظ جان که در داخل جعبه فیوز گوش به زنگ ایستاده سریعاً این قضیه را متوجه می‌شود و برق را قطع می‌کند. ولی اگر ساختمان ارت نداشته باشد، اولین شخص بدشانسی که دستش را به بدنه ماشین لباسشویی بزند، دچار برقگرفتگی می شود و جناب عزرائیل دستش را روی گلوی او فشار می‌دهد، ولی همین که جریان برقگرفتگی به ۳۰ میلی آمپر برسد، کلید محافظ جان عمل می‌کند و آن شخص از دست عزرائیل جان سالم به در میبرد. یعنی در ابتدا و در یک لحظه‌ی کوتاه شخص دچار برقگرفتگی می‌شود ولی کار به بهشت زهرا نمی‌کشد. برای همین است که گفتم نصب کلید محافظ جان در ساختمان‌هایی که ارت ندارند از نبودنش بهتر است.

ولی دلیل اینکه مبحث ۱۳ می‌گوید در ساختمان‌هایی که ارت ندارند کلید محافظ جان نصب نکنید چیست؟ پاسخ این سوال را در پیج اینستاگرام ما بخوانید.

خب دوستان! این بود ۱۰ تا از سوالات بسیار مهم و پرتکراری که در ارتباط با برق در ذهن بسیاری از افراد به وجود می آید، اگر برای شما نیز سوالات دیگری پیش آمده حتما در قسمت کامنت‌ها مطرح کنید تا هم دیگران از آن استفاده کنند و هم سوالات جدیدی را که توسط شما عزیزان بیشترین تکرار را داشته باشند دسته بندی کنیم و در پارت دوم این مقاله قرار دهیم؛ با آرزوی سعادت و موفقیت برای تک تک شما همراهان گرامی. خدانگهدار! سوال برق ساختمان