1. فیوزها همیشه نمی­توانند حفاظت را کامل و بدون خطا انجام دهند.
2. در شبکه سه فاز در زمان ازدیاد جریان اغلب قطع سه فاز بطور همزمان ضروری است.
3. در بعضی از شبکه‌­های توزیع لازم است به محض برگشت جریان/ولتاژ یا افت بیش از ولتاژ نامی، مدار بصورت خودکار قطع گردد.
4. در بعضی موارد ورود اتوماتیک یا دستی ژنراتور اضطراری یا ترانسفورماتور در شبکه توزیع جهت تداوم کار شبکه یا انجام تعمیرات دوره ای شبکه اجتناب ناپذیر می­باشد.

انواع فیوز برق :

حال به بررسی انواع فیوز برق و کاربرد آن­ها می­‌پردازیم.

• فیوز فشنگی

فیوز فشنگی از دو قسمت پایه و کلاهک تشکیل شده است. در فیوز فشنگی برای هدایت و حفاظت جریان از فشنگ مخصوص استفاده می شود. داخل این فشنگ یک سیم حرارتی وجود دارد که در هنگام عبور جریان زیاد و یا اتصال کوتاه این سیم ذوب می شود و مدار را قطع می­­کند. ته فیوز فشنگی یک پولک با رنگ­های مخصوص وجود دارد که بیانگر جریان مجاز آن فیوز می باشد. این پولک به سیم حرارتی متصل می­باشد که در هنگام ذوب شدن سیم حرارتی پولک رنگی متصل به آن از جای خودش خارج می­شود که این امر نشانگر سوختن و معیوب بودن فیوز می­‌باشد.

بنابراین به منظور وصل مجدد، باید یک عدد فیوز جدید جایگزین فیوز سوخته شود. از آنجاییکه برای تعویض این فیوزها نیاز به داشتن دانش بوده و در صورت قطع برق امکان آن برای کاربران میسر نبوده است تصمیم گرفته شد که به جای این فیوزها از فیوزهای مینیاتوری و خانواده آن استفاده گردد.

باید توجه داشت امروزه از فیوزهای فشنگی فقط در تابلوهای آسانسوری استفاده می­‌شود تا در صورت قطع شدن فیوز و ازکار افتادن آسانسور، دلیل قطع فیوز بررسی گردد.

• کلید اتوماتیک یا کمپکت یا کامپکت (MCCB)

کلید اتوماتیک یا کلید کمپکت، نوعی سوئیچ حفاظتی است که جهت حفاظت سیستم و تجهیزات استفاده می گردد.

تفاوت فیوز مینیاتوری و کلید اتوماتیک:

با توجه به اینکه فیوزهای مینیاتوری نیز اینکار را انجام می­‌دهند، شاید این سوال مطرح شود، که چرا و چه زمانی باید از کلیدهای اتوماتیک استفاده نمود؟

در زیر به مقایسه فیوز مینیاتوری و کلید اتوماتیک می­‌پردازیم:

رنج جریانی

رنج رایج برای کلیدهای مینیاتوری بین ۰٫۵ تا ۶۳ آمپر است، در حالی که رنج جریانی کلیدهای اتوماتیک از ۲۵ آمپر شروع شده و معمولا تا ۱۶۰۰ آمپر نیز تولید می­گردد.

کلیدهای اتوماتیک معمولا دارای یک عقربه تنظیم در زیر کلید هستند که امکان تنظیم میزان دقیق جریان عملکرد کلید را برای هر دو حفاظت حرارتی و مغناطیسی مهیا می­سازد. این در حالیست که کلیدهای مینیاتوری دارای رنجی ثابت هستند.

قدرت قطع در فیوز

طبق تعریف، قدرت قطع کلیدهای حفاظتی، ماکزیمم جریان موثری است که آن کلید قادر به قطع آن است. بنابراین چنانچه کلیدی از قدرت قطع پائین تری نسبت به ماکزیمم جریان اتصال کوتاه شبکه برخوردار باشد در عمل قادر به قطع جریان اتصال کوتاه نبوده و خود نیز دچار آسیب می گردد.

کلیدهای مینیاتوری با قدرت قطع بالای ۱۵کیلو آمپر به ندرت ساخته می‌شوند. این در حالی است که قدرت قطع کلیدهای اتوماتیک معمولا بالای ۲۵ کیلو آمپر است و برای بعضی رنج ها تا ۷۰ الی ۱۰۰ کیلو آمپر نیز می‌رسد. از این سو محدودیت قدرت قطع در کلیدهای مینیاتوری استفاده از آن­ها را برای بارهایی که نیاز به قدرت قطع بالا دارند (بارهای غیر اهمی مانند موتورها) محدود خواهد کرد.

نوع حفاظت در فیوز

همانطور که می‌دانید کلیدهای مینیاتوری تنها دارای یک نوع حفاظت (حفاظت مغناطیسی) برای بار هستند. لذا تنها در صورت بروز اتصال کوتاه، مدار را قطع خواهند کرد. در سوی دیگر کلیدهای اتوماتیک می­توانند هر دو نوع حفاظت الکتریکی و حرارتی را برای بار ایجاد کنند. این قابلیت سبب خواهد شد که استفاده از کلیدهای میناتوری برای بارهای موتوری به شدت محدود شود و تنها برای بارهای بسیار کوچک قابل استفاده باشد.

پینوشت:

برای فیوزهای مینیاتوری نیز حفاظت حرارتی وجود دارد، منتها به علت غیر قابل تنظیم بودن و عملکرد آنها در یک بازه و آن هم غیر دقیق، قابل اعتماد برای بارهای حساس نمی باشد.

تجهیزات جانبی

وسعت تجهیزات جانبی برای یک کلید اتوماتیک (مانند کنتاکت کمکی و کنتاکت خطا، شافت واسط کلید گردان و …) به مراتب از یک کلید مینیاتوری بیشتر است. این خصوصیت این قابلیت را به کلید می‌دهد که رنج وسیعی از حفاظت‌ها و نظارت‌ها را برای بار فراهم کند. گرچه کلیدهای میناتوری هم دارای تعداد محدودی از تجهیزات جانبی هستند اما تهیه آن­ها تا به مراتب مشکل‌تر است و با توجه به قیمت بالای آن­ها مقرون به صرفه نخواهد بود.

عملکرد در صورت بروز خطا

یکی از قابلیت‌های مهم کلیدهای اتوماتیک سه حالته بودن سوئیچ آنهاست, به این صورت که در صورت بروز خطا در یک کلید اتوماتیک کلید به جای قرار گرفتن در حالت قطع در حالت خطا قرار خواهد گرفت و این خصوصیت امکان مشاهده بروز قطعی مدار و بازشناختن علت آن (قطع دستی یا بروز خطا) را به ما خواهد داد. این درحالیست که کلیدهای میناتوری تنها دارای دو حالت عملکرد باز و بسته هستند.

قابلیت کنترل خودکار یا از راه دور

با استفاده از اضافه کردن یک مکانیزم موتوری به کلید اتوماتیک می‌توان این قابلیت را برای آن به وجود آورد که از راه دور یا به وسیله یک سامانه الکتریکی باز یا بسته شود. گرچه بهای بالای آن استفاده از آن را به شدت محدود کرده اما کلیدهای میناتوری به هیچ عنوان دارای چنین قابلیتی نیستند و برای قطع و وصل از راه دور باید از کنتاکتور در مدار آنها استفاده کرد.

استاندارد

استاندارد ۱۱۰ که معمولا از سوی طراحان به عنوان منبع مورد استفاده قرار می‌گیرد صریحا به این نکته اشاره کرده است که در یک تابلوی برق، خروجی‌هایی که خود به یک تابلوی توزیع کننده کوچکتر متصل می‌شوند باید با کلید اتوماتیک حفاظت گردند. البته باید توجه داشت که استفاده از کلید مینیاتوری به عنوان حفاظت ورودی تابلوهای کوچک مجاز است.

• کلید هوایی (ACB)

این کلیدها از انواع دیگری از کلیدهای اتوماتیک فشار ضعیف هستند که در آمپراژ بالا مورد استفاده قرار می­‌گیرند. حد بالای جریان این کلیدها تا ۶۳۰۰ آمپر می باشد. مورد مصرف این کلیدها عمدتأ در ورودی تابلوها می­باشد که هم جریان بالایی دارد و هم تشخیص تقدم قطع (Selectivity) کامل بین کلیدهای ورودی و کلیدهای خروجی که معمولا از نوع کلید اتوماتیک (کمپکت) می باشند، ضروری است.

Selectivity، تقدم قطع در خروجی ها نسبت به ورودی هاست. به این معنی که اگر خطایی در یک فیلد خروجی رخ داد، ابتدا کلید خروجی قطع شود و تنها در صورت تداوم خطا روی مدار و عمل نکردن کلید خروجی، کلید ورودی با تاخیر کل تابلو را بی برق می کند. اهمیت این موضوع در این است که در صورت وقوع خطا در یکی از خروجی­ها کل تابلو بی برق نشود.

در انتهای این آموزش پیشنهاد می کنیم که مطلب جعبه فیوز را در سایت مطالعه کنید تا با فیوزهای پر استفاده در سیمکشی ساختمان آشنا شوید و نحوه اتصال آنها را در مدارات برق ساختمان بیاموزید.

نکته پایانی:

معمولأ در کاتالوگ کلیدهای فشار ضعیف دو مشخصه فنی به نامهای Icu و Ics مشخص شده اند.

Icu : جریان اتصال کوتاهی که کلید تنها یکبار بدون آسیب قادر به قطع آن می باشد و برای دفعات بعدی نیاز به تعمیر و سرویس و یا تعویض دارد.

Ics : جریان اتصال کوتاهی که کلید به دفعات قادر به قطع آن بدون آسیب می باشد.

نوشته فیوز برق اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.

آموزش نصب جعبه فیوز در برق ساختمان

جعبه فیوز یا تابلو برق انتهای یا تابلو برق واحدها هر سه اسم‌هایی هستند که برای جعبه فیوز بکار می‌روند، جعبه فیوز قلب تپنده برق هر منزل مسکونی ست که در داخل هر واحد ساختمانی و معمولاً در قسمت درب ورودی واحد نصب می شود و سرخط تمام مصرف کننده های یک واحد مسکونی از آن تغذیه می شود. در نقشه های برق ساختمان آن را با علامت اختصاری DP نشان می دهند.

وقتی گفته می شود که یک جعبه فیوز هشت تایی است، یعنی این جعبه فیوز گنجایش نصب ۸ کلید مینیاتوری را دارد. جعبه فیوزها در هر سایزی که بخواهید در بازار موجودند، ولی در برق ساختمان بیشتر از نوع ۱۲ تایی استفاده می‌شود.

تا چند سال قبل در ساختمان های مسکونی خبری از جعبه فیوز نبود و به روش جعبه تقسیم سیمکشی منازل انجام می شد. ولی از آنجا که جعبه فیوز مزیت های زیادی را با خود آورد. استفاده از آن فراگیر و حتی مقررات برق ساختمان استفاده از آن را الزامی کرد. بزرگترین مزیت جعبه فیوز این است که در صورت ایجاد مشکل در یک سرخط، تنها آن مسیر از مدار خارج می شود و برق بقیه مسیرها قطع نمی شود. و مزیت دیگر هم افزایش ایمنی افراد و حفاظت از تجهیزات و وسایل برقی است.

انواع فیوز در برق ساختمان :

قبل از این که به سراغ جعبه فیوز و نقشه سیم کشی آن برویم ابتدا باید فیوزها را بشناسیم.

فیوز : فیوزها انواع مختلفی دارند ولی در برق ساختمان بیشتر با نوع فشنگی ، اتوماتیک، مینیاتوری سروکار داریم، پس به توضیح همین سه مورد بسنده می کنیم. این سه مدل، مدارات برق را در مقابل اتصال کوتاه (یعنی برخورد سیم فاز با نول) و اضافه بار ( یعنی کشیدن جریانی بیشتر از جریان نوشته شده روی فیوز ) محافظت می کنند. فقط یک ورودی و یک خروجی دارند و در مسیر سیم فاز قرار می گیرند، پس می توان گفت که این فیوزها به صورت سری در مدارهای برق ساختمان قرار می گیرند.

فیوز فشنگی:
در تصویر پایین یک مدل فیوز فشنگی به همراه پایه آن را مشاهده می کنید. این فیوزها از سه قسمت تشکیل شده اند. مغزی، کلاهک و پایه فیوز. که مغزی روی پایه فیوز قرار می گیرد و کلاهک روی مغزی قرار می گیرد.

در صورتی که این فیوز عمل کند، باید مغزی آن دور انداخته شود. چون مغزی فیوز فشنگی یکبار مصرف است. برای تعویض مغزی باید کلاهک روی آن را در خلاف جهت عقربه های ساعت بچرخانید و مغزی را بیرون آورده و تعویض کنید.

فیوز اتوماتیک یا آلفا:
و در تصویر پایین فیوزهای اتوماتیک یا آلفا را مشاهده می کنید. برخلاف فیوزهای قبلی که یکبار مصرف هستند، این فیوزها اگر عمل کنند، کافیست چند ثانیه صبر کنید تا خنک شوند و سپس دکمه مشکی که روی آن قرار گرفته را دوباره فشار دهید تا اتصال برقرار شود. دکمه قرمز رنگ هم به این خاطر است که بتوانید به صورت دستی فیوز را قطع کنید.
این فیوزها هم مانند فیوزهای قبلی روی یک پایه بسته می شوند.

استفاده از فیوز فشنگی و فیوز اتوماتیک دیگر منسوخ شده و حتی مقررات ملی ساختمان استفاده از فیوز اتوماتیک را منع کرده است.

کلید مینیاتوری:
و در پایین تصویر یک کلید مینیاتوری را مشاهده می کنید. کلیدهای مینیاتوری پرکاربردترین فیوزها در برق ساختمان هستند.
این فیوزها از لحاظ سرعت کار به چند دسته تقسیم می شوند. که با حروف اختصاری که روی آن درج می‌شود مشخص می‌شوند. این حروف عبارتند از:

• نوع A : تندکار
• نوع B : تقریبا تندكار
• نوع C : متوسط
• نوع D : كندكار

ما در برق ساختمان فقط با نوع B و C سروکار داریم که نوع B برای سرخط روشنایی ها و نوع C برای سرخط پریزها استفاده می‌شود. تا قبل از این برقکارها همه فیوزهای یک ساختمان را از نوع C انتخاب می کردند ولی در مقررات جدید تاکید شده است که باید برای روشنایی ها از نوع B و برای پریزها از نوع C استفاده کنید.
به کلید مینیاتوری زیر نگاه کنید، روی آن کلمه C25 درج شده است، یعنی این فیوز از نوع C و ۲۵ آمپر است.

نقشه سیمکشی و سربندی جعبه فیوز :

ابتدا نقشه نصب کلیدهای مینیاتوری را در تصویر پایین به شما نشان می‌دهم. آنگاه به سراغ توضیحات بیشتر در مورد هر قسمت میروم. اگر می خواهید فیلم نصب این نقشه ها را بصورت عملی مشاهده کنید، پیشنهاد میکنم دوره فیلم آموزش عملی برق ساختمان را مشاهده کنید.

نکته: ورودی و خروجی در کلیدهای مینیاتوری مهم نیست، یعنی در عملکرد کلید مینیاتوری تاثیر ندارد که شما ورودی را از بالای فیوز وصل کنید یا از پایین. ولی در استانداردهای برق ساختمان آمده است که بهتر است ورودی را از بالای کلید مینیاتوری و خروجی از پایین کلید باشد.

نقشه نصب جعبه فیوز همراه با کلید محافظ جان

کلید جریان باقیمانده یا همان کلید محافظ جان کم کم دارد جای خود را در برق ساختمان باز می کند. زیرا افراد کم کم متوجه مزیت های این دستگاه می شوند. این کلید می تواند از برق گرفتگی اشخاص، شوک الکتریکی، جریان نشتی از مدار شما محافظت کند.

کلیدهای محافظ جان ۲ ورودی و ۲ خروجی دارند. چون علاوه بر سیم فاز، سیم نول هم به آن وصل می شود. خب حالا نقشه نصب جعبه فیوز همراه با کلید محافظ جان را برایتان ترسیم کنیم.

می بینید که فاز و نول از قسمت بالای کلید محافظ جان وارد شده و از قسمت پایین خارج می شود. ولی برای کلیدهای مینیاتوری و فشنگی اینکه ورودی از بالا باشد یا پایین، مهم نیست.

نکته: در مقررات جدید مبحث ۱۳ آمده است که نصب یک عدد فیوز اصلی، قبل از کلید محافظ جان الزامی است. یعنی در تصویر بالا بایستی یک عدد کلید مینیاتوری همراه آمپر با آمپراژ کنتور نصب شود.

خب ابتدا بیایید بررسی کنیم کابلی که برق را از کنتور به جعبه فیوز می‌رساند باید چه سایزی داشته باشد. هم در کتاب آموزش برق ساختمان و هم در دوره فیلم آموزش عملی برق ساختمان در مورد این نکته مهم صحبت کرده‌ام که اگر:

• اگر کنتور برق ۲۵ آمپر است، کابل اصلی باید نمره ۳ در ۴ باشد.
• اگر کنتور برق ۳۲ آمپر است، کابل اصلی باید نمره ۳ در ۶ باشد.
• اگر کنتور برق ۵۰ آمپر است، کابل اصلی باید نمره ۳ در ۱۰ باشد.

حال به سراغ این موضوع می رویم که، ظرفیت فیوزهایی که در جعبه فیوز نصب می کنیم، چقدر باید باشد؟ یا فیوزهای جعبه فیوز باید چند آمپر باشند؟

• برای سرخط روشنایی ها از کلید مینیاتوری ۱۰ آمپر نوع B استفاده کنید. (B10)
• برای سرخط پریزها از کلید مینیاتوری ۱۶ آمپر نوع C استفاده کنید. (C16)
• برای فیوز اصلی از کلید مینیاتوری هم آمپر با آمپراژ کنتور استفاده کنید. مثلاً اگر کنتور ۳۲ آمپر است کلید مینیاتوری اصلی هم باید ۳۲ آمپر باشد. این فیوز هم می تواند نوع B و هم می تواند نوع C انتخاب شود. ولی بهتر است که نوع B انتخاب شود زیرا معمولاً در کنتورهای برق از فیوزهای نوع C استفاده می‌شود، و بهتر است که فیوز پایین دست آن (یعنی همان فیوز اصلی داخل جعبه فیوز) از نوع B انتخاب شود تا در صورت بروز اتصالی، اول فیوز داخل جعبه فیوز بپرد.
• آمپر کلید محافظ جان بهتر است بالاتر یا مساوی فیوز اصلی باشد. مثلاً اگر فیوز اصلی ۳۲ آمپر است، کلید محافظ جان می تواند ۳۲ آمپر یا ۴۰ آمپر یا حتی بالاتر باشد. هر چقدر آمپر کلید محافظ جان بیشتر باشد طول عمر آن هم بیشتر می شود. ولی دقت شود که جریان نشتی کلیدهای محافظ جان در منازل مسکونی و اداری باید ۳۰ میلی آمپر باشد. پیشنهاد میکنم آموزش روش سیمکشی کلید محافظ جان را مطالعه کنید تا این قسمت را بهتر متوجه شوید.
• برای سرخط کولر آبی از کلید مینیاتوری ۱۰ آمپر نوع C استفاده کنید. (C10)
• برای سرخط کولر گازی بستگی به سیمی دارد که برای آن نصب کرده اید، مثلاً اگر برای کولرگازی کابل نمره ۲.۵ استفاده کرده اید باید از کلید مینیاتوری ۱۶ آمپر تایپ سی استفاده کنید.

این آموزش توضیح مختصری بود در مورد آموزش نصب کلیدهای مینیاتوری که از کتاب آموزش برق ساختمان و سیستم های اعلان حریق انتخاب شده بود، اگر به دنبال مطالب جذابتر در مورد برق ساختمان هستید، سری هم به این کتاب بزنید و فصل اول آن را رایگان دانلود کنید.

نوشته جعبه فیوز اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.