تعریف محافظ برق ساختمان

محافظ برق وسیله‌ای است که از لوازم برقی در برابر نابهنجاری‌های الکتریکی برق ساختمان محافظت می‌کند. این دستگاه هنگام بروز هر گونه نابهنجاری در برق ساختمان این نابهنجاری را تشخیص داده و اتصال وسایلی که به آن متصل است را از برق ساختمان قطع می‌کند و تا زمان بازگشت وضعیت برق به حالت عادی، این وسایل را خاموش نگه می‌دارد؛ نابهنجاری‌های الکتریکی در برق ساختمان عبارتند از هرگونه نوسان در ولتاژ برق، افت یا خیزش ولتاژ بیش از حد نرمال، تغییر شکل موج برق متناوب ساختمان، تغییر فرکانس برق، دو فاز شدگی و هرگونه تغییراتی از این قبیل در دیمانسیون‌های برق ساختمان که سبب آسیب به دستگاه‌های برقی متصل به شبکه می‌شود.

نکته: در برخی محافظ‌های الکترونیکی علاوه بر حفاظت در برابر نابهنجاری‌ها، عمل حفاظت جان در برابر برق گرفتگی نیز انجام می‌شود، یعنی این دستگاه‌های محافظ خود نوعی کلید محافظ جان (RCCB) نیز هستند که در برابر نشتی جریان و یا (در مدل‌های RCBO) در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه و نشتی جریان نیز عمل حفاظت را انجام می‌دهند.

چند راهی‌ محافظ دار :

خب تا اینجا با چگونگی عملکرد محافظ‌های الکترونیکی آشنا شدید، این محافظ‌های الکترونیکی درست همانند یک پریز سیار چند راهه هستند که تعدادی وسیله الکتریکی را می‌توان به آنها وصل کرد، در تصویر زیر یک نمونه محافظ مخصوص سیستم کامپیوتر را مشاهده می‌کنید.

در ادامه این آموزش، من این مدل محافظ‌های قدیمی را “چند راهی‌ محافظ دار” یا “محافظ‌های چند راهه پرتابل” صدا میزنم.

چند راهی‌ محافظ دار

برای مثال در یک سیستم کامپیوتر خانگی، تجهیزاتی از جمله کیس، مانیتور، مودم ADSL، سیستم صوتی (اسپیکر و یا ضبط و باند)، پرینتر، اسکنر و سایر وسایل این چنینی وجود دارد و با یک محافظ کامپیوتر شش خانه می‌توان از تمامی این وسایل الکتریکی حفاظت کرد؛ اما اینگونه محافظ‌ها دارای معایبی هم هستند مثل:

1. تنها می‌توانند یک وسیله برقی و یا یک مجموعه در کنار هم را حفاظت کنند و برای سایر وسایل باید محافظ‌های جداگانه‌ای تهیه کرد که سبب بالا رفتن هزینه‌ها می‌شود.
2. این دستگاه محافظ، خود حجم نسبتا زیادی را اشغال می‌کند و وجود آن و سیم‌های آویخته متصل به آن نمای زشتی را ایجاد می‌کند.
3. برای وسایل برقی بدون دوشاخه که به صورت توکار سیم کشی شده‌اند و کلید آنها داخل دیوار نصب است، مانند لامپ‌های روشنایی، پنکه سقفی، کولر آبی، داکت اسپلیت، داکت فن کویل و … لازم است که یا از اول باکس مخصوصی را برای نصب محافظ روی این وسایل در نظر بگیریم و یا اینکه از پشت کلید آنها به صورت روکار سیم کشی کنیم و محافظ را برای آنها قرار دهیم که باز هم نمای نازیبایی ایجاد می‌کند و ممکن است مخاطره آمیز هم باشد.
4. مطابق مقررات ملی ساختمان که در رابطه با تاسیسات الکتریکی ساختمان است، نصب پریز سیار چند راهه در هر نقطه از ساختمان ممنوع است، چرا که سیم های آویخته به آن، در اثر کشش یا فشار، احتمال آسیب دیدگی و در پی آن برقگرفتگی را حادث می‌شود. و این در حالی است که این محافظ‌ها خود نوعی پریز سیار چند راهه نیز هستند بنابرین نصب آنها در ساختمان ممنوع است.
5. به دلیل وجود رله‌های جریان پایین در سیستم کنترل قدرت این محافظ‌ها و وجود سیم‌های نمره پایین در مدار داخلی آنها محدودیت جریان وجود دارد و نمی توان وسایل پرمصرفی از جمله سرور‌های پرمصرف، کندانسینگ یونیت اسپلیت و لامپ‌های پرمصرف را به آنها متصل نمود (البته این اشکال تنها در اکثر محافظ‌های بازاری وجود دارد و محافظ‌هایی پیدا می‌شوند که برای این وسایل پرمصرف ساخته شده‌اند و کلا هر دستگاه الکتریکی محافظ برق مخصوص به خود را دارد که می‌توان به راحتی در فروشگاه‌های تاسیسات الکتریکی این محافظ‌ها را پیدا کرد).

محافظ مرکزی یا محافظ کلی

با وجود موارد فوق شرکت‌های تولید کننده تجهیزات الکتریکی بر آن شدند که دستگاه محافظی را طراحی کرده و بسازند که معایب فوق در آن وجود نداشته باشد و این شد که محافظ مرکزی برق ساختمان ساخته شد. دستگاه محافظ مرکزی برق ساختمان:

1. از تمامی وسایل برقی موجود درون ساختمان به صورت همزمان محافظت می‌کند.
2. در قسمت تابلو مینیاتوری ساختمان (جعبه فیوز) و یا کنتور برق نصب می‌شود و فضایی را درون ساختمان اشغال نمی‌کند.
3. مجهز به پریز چند راهه‌ای و سیم های با طول زیاد نیست که نصب آن ممنوع باشد.
4. در ظرفیت‌های متنوع وجود دارد و همچنین در صورت عدم وجود باکس و قوطی مناسب برای نصب آن، با کمترین مقدار سیم کشی و به راحتی به صورت روکار نصب می‌شود و اگر از باکس‌های روکار و داکت سیم کشی برای نصب آن استفاده شود ظاهر قابل قبولی را ایجاد می‌کند.

نصب محافظ برق کنار جعبه فیوز

طرز عملکرد محافظ مرکزی برق ساختمان

طرز عملکرد این سیستم نیز دقیقا مشابه محافظ‌های چند راهه پرتابل است. درون محافظ‌های پرتابل یک عدد برد الکترونیکی وجود دارد که سیم‌های فاز و نول برق شهری به آن متصل می‌شود، سپس مدار‌های آی سی موجود روی آن دقیقا مشابه یک مولتی متر پارامتر‌هایی نظیر ولتاژ، فرکانس و شکل موج را اندازه گیری می‌کنند و نوسانات الکتریکی را تشخیص می‌دهند، همچنین یک رله نیز روی برد آنها وجود دارد که سر راه برق پریز‌های محافظ قرار گرفته است و این رله توسط همین مدار الکترونیکی محافظ فعالسازی می‌شود، در صورتیکه پارامتر‌های برق  شهری نرمال بوده و مطابق پیش فرض تعریف شده برای مدار سنجش باشد و هیچ نوسانی وجود نداشته باشد، یک سیگنال از خروجی آی سی سنجش به ورودی آی سی ای که وظیفه کنترل رله را دارد فرستاده می‌شود، سپس از زمان دریافت سیگنال تا پایان زمان تعریف شده برای تایمر سیستم روی حالت DELAY رفته و با پایان این زمان تاخیر رله، پریز‌ها توسط آی سی مورد نظر فعالسازی می‌شود و رله بسته می‌شود، با بسته شدن رله جریان برق شهری از آن عبور کرده و وارد پریز‌های محافظ می‌شود، در صورتیکه مدار سنجش تغییراتی غیر مجاز و یا وجود نوسانی را در پارامتر‌های ولتاژ و فرکانس و یا تغییر شکل موج حس کند فورا سیگنالی دیگر را به آن آی سی مخابره می‌کند و سپس این آی سی جریان فعالساز رله را قطع نموده، رله غیر فعال شده و جریان برق پریز‌ها قطع خواهد شد، با برگشت وضعیت به حالت عادی چرخه فعالسازی مذکور مجددا تکرار خواهد شد.

محافظ مرکزی برق ساختمان: این محافظ هم دقیقا همانند محافظ‌های پرتابل به صورت مذکور کار می‌کند اما تفاوتی اساسی با آن محافظ‌ها دارد که مربوط به قسمت کنترل قدرت این سیستم است، در این سیستم به دلیل اینکه جریان برق مصرفی ساختمان ۲۵ یا ۳۲ آمپر و یا بیشتر است و رله نمی تواند این مقدار جریان زیاد را عبور دهد از کنتاکتور به جای رله استفاده شده است (البته ممکن است از رله‌های آمپر بالا نیز استفاده شود اما استفاده از کنتاکتور نسبت به رله بیشتر ترجیح داده می‌شود)، در کل در این محافظ‌ها برد الکترونیکی محافظ یک رله را فعالسازی می‌کند که آن رله نیز یک کنتاکتور را فعالسازی می‌نماید. اکنون برویم و مدار داخلی محافظ مرکزی برق ساختمان را با هم بررسی کنیم:

راهنمای خرید محافظ مرکزی برق ساختمان

۱. قبل از خرید این دستگاه ابتدا از تکفاز یا سه فاز بودن برق ساختمان خود مطلع شوید، سپس آمپراژ کنتور برق ساختمان را به دست آورید و محافظی را خریداری نمایید که سقف آمپراژ کنتاکتور آن برابر و یا بیشتر از آمپراژ برق ساختمان شما باشد. مثلاً اگر کنتور شما ۲۵ آمپر است، محافظ شما باید ۲۵ یا ۳۲ یا بالاتر باشد.

۲. حتی الامکان سعی کنید از محافظ‌هایی استفاده کنید که مجهز به کلید محافظ جان نیز باشند، البته اگر توانستید به راحتی آنها را پیدا کنید؛ اگر هم چنین محافظ‌هایی را پیدا نکردید هیچ اشکالی ندارد و می‌توانید مانند زمانی که محافظ مرکزی نصب نبود، کلید محافظ جان را به صورت جداگانه خریده و داخل جعبه مینیاتوری‌ها نصب نمایید.

۳. سعی کنید محافظ‌هایی را بخرید که کنتاکتوری باشند زیرا عمر مفید و کیفیت کنتاکتور بیشتر از رله‌های آمپر بالا است و محدودیت عبور جریان کمتری نسبت به آنها دارد (هرچند اکثر دستگاه‌های محافظ مرکزی با کیفیت مجهز به کنتاکتور هستند).

۴. اگر کنتور برق ساختمان شما سه فاز است حتما یک محافظ مرکزی سه فاز خریداری کنید حتی اگر قصد نداشته باشید از هیچ وسیله برقی سه فازی در آن ساختمان استفاده کنید، زیرا ممکن است روزی یک وسیله برقی سه فاز در آن ساختمان نصب بشود.

روش نصب محافظ کلی برق ساختمان تکفاز

اکنون به سراغ قسمت‌های عملی تر یعنی نصب دستگاه محافظ مرکزی می‌رویم و چگونگی نصب آن را با هم بررسی می‌کنیم. بهتر است در هنگام سیم کشی ساختمان محلی را برای نصب محافظ مرکزی تعبیه نمایید اما در ساختمان‌های قدیمی و یا ساختمان‌هایی که سیم کشی شده اند اما برقکار فراموش کرده محلی را برای نصب این دستگاه تعبیه کند نیز می‌توان این دستگاه را نصب نمود، بهرحال ما فرض را بر این می‌گذاریم که محلی برای نصب آن تعبیه نشده باشد که اکثر موارد نیز این چنینی است، پس مراحل زیر را دنبال کنید:

۱.ابتدا محافظ مناسب برق ساختمان خود را مطابق توضیحات بالا انتخاب و خریداری کنید.

۲.سپس برق ساختمان را از طریق کنتور قطع کنید.

۳.بهترین مکان برای نصب این دستگاه کنار جعبه فیوز هر واحد است، اگر کنتور مشترک برای چندین واحد یا مکان دارید می‌توانید تنها یک محافظ بخرید و آن را بعد از کنتور نصب کنید تا از برق تمام واحد‌ها حفاظت نماید و نیازی به خرید محافظ‌های جداگانه برای هر واحد نداشته باشید (البته دقت فرمایید که در چنین شرایطی باید آمپراژ محافظ مرکزی برابر یا بیشتر از آمپراژ کنتور برق باشد).

۴.ابتدا قاب جعبه فیوز را باز کنید به نحوی که به کلیدهای مینیاتوری و سیم کشی داخل جعبه دسترسی داشته باشید.

۵.سیم‌های فاز و نول و ارت که از طریق کابل اصلی از کنتور وارد جعبه فیوز شده‌اند را شناسایی و سپس نول (در صورت نیاز) و فاز را از شینه‌های نول و مینیاتوری جدا نمایید.

نکته ۱ : اگر محافظ مرکزی شما محل اتصال سیم ارت نداشت نیازی نیست به محافظ مرکزی انشعاب ارت ببرید.

نکته ۲ : اگر محافظ مرکزی شما مجهز به سیستم قطع دوقطب نیز نبود پس نیازی نیست که سیم نول اصلی را به آن متصل نموده و دوباره وارد شینه نول کنید، تنها یک انشعاب نول جهت تغذیه دستگاه محافظ از شینه نول بگیرید و به ترمینال نول محافظ متصل نمایید که نمره سیم این انشعاب در این حالت نمره ۱ هم که باشد کفایت می‌کند.

۶.سیم فاز کنتور را که از شینه مینیاتوری (یا ورودی کلید محافظ جان) جدا کرده‌اید به ترمینال ورودی فاز محافظ مرکزی متصل نمایید. سپس یک تکه سیم به همان نمره بردارید و یک سر آن را به خروجی محافظ مرکزی و سر دیگر آن را به شینه مینیاتوری (یا ورودی کلید محافظ جان) متصل نمایید.

۷.اگر محافظ مرکزی از نوع دوقطبی بود همین عمل را برای انشعاب نول نیز انجام دهید یعنی سیم نول کنتور را به ورودی نول محافظ مرکزی متصل نموده و توسط سیمی با همان نمره، خروجی نول محافظ مرکزی را به شینه نول (یا ورودی نول کلید محافظ جان) متصل نمایید.

۸.اگر محافظ مرکزی اتصال ارت هم داشت تنها یک انشعاب از شینه ارت به ترمینال ارت آن نیز متصل کنید، سپس محافظ مرکزی را توسط پیچ و رول پلاک روی دیوار و در کنار جعبه مینیاتوری نصب نمایید (در زمان سوراخ کاری و نصب رول پلاک دقت کنید که بالا و پایین جعبه فیوز محل عبور لوله های برق است، پس بهتر است محافظ را در سمت چپ یا راست جعبه فیوز نصب کنید) و سپس یک شیار کوچک برای سیم‌های محافظ مرکزی که از داخل جعبه مینیاتوری آمده ایجاد کنید و جعبه مینیاتوری را در جای خود ببندید.

آموزش نصب محافظ مرکزی برق ساختمان تکفاز

توجه: در نقشه فوق فرض کرده ایم که این دستگاه محافظ مجهز به ترمینال ارت نیست، ولی اگر دستگاه شما ترمینالی تحت عنوان ارت داشته باشد، باید از سیم ارت کابل اصلی یک انشعاب به آن وصل کنید.

روش نصب محافظ مرکزی برق ساختمان سه فاز

مراحل باز کردن جعبه فیوز و بیرون آوردن سیم‌ها و در نهایت نصب محافظ روی دیوار در این قسمت  نیز دقیقا مشابه قسمت قبل است، تنها سیم کشی در این قسمت به دلیل وجود برق سه فاز با قسمت قبل تفاوت‌هایی دارد، پس مراحل زیر را دنبال کنید:

۱. ابتدا فیوز کنتور را قطع نمایید، سپس جعبه فیوز را باز نموده تا به کلیدهای مینیاتوری‌ و سیم کشی درون آن به راحتی دسترسی داشته باشید.

۲. سه سیم فاز و یک سیم نول و یک سیم ارت از کنتور وارد این جعبه فیوز شده است، سیم‌های فاز به ورودی‌های مینیاتوری اصلی سه فاز، سیم نول به ورودی نول کلید محافظ جان (یا مستقیما به شینه نول) و سیم ارت نیز به شینه ارت وصل شده اند؛ سیم‌های فاز را از مینیاتوری اصلی جدا نموده و به ترمینال‌های فاز L1 ، L2 و L3 محافظ مرکزی متصل نمایید.

۳. در صورتیکه محافظ مرکزی مجهز به سیستم قطع تمام قطب است و نول را هم قطع می‌کند، سیم نول را از ورودی کلید محافظ جان (و یا شینه نول) جدا نموده و به ورودی نول محافظ متصل نمایید و خروج نول محافظ مرکزی را توسط تکه سیمی با همان نمره به ورودی کلید محافظ جان (یا شینه نول) که در ابتدا نول را از آنجا جدا نمودید متصل نمایید؛ اگر هم محافظ مرکزی مجهز به سیستم قطع تمام قطب نبود تنها یک انشعاب نول با سیم نمره۱ به ترمینال نول آن جهت تغذیه برد دستگاه متصل نمایید، زیرا برد الکترونیکی محافظ مرکزی با برق ۲۳۰ ولت کار می‌کند و نیاز به یک انشعاب نول دارد، اگر دستگاهی با برق سه فاز ۴۰۰ ولت کار کند دیگر نیازی به نول نخواهد داشت و تنها با سه فاز راه اندازی می‌شود.

۴. اگر محافظ مرکزی مجهز به ترمینال ارت نیز هست یک انشعاب با نمره سیم ۱.۵ از شینه ارت به ترمینال ارت آن ببرید.

۵. پس از اتمام سیم کشی، شیاری را جهت خروج سیم‌های محافظ مرکزی از جعبه فیوز در کنار آن ایجاد نموده و سیم‌ها را از آن عبور دهید، محافظ مرکزی را روی دیوار در کنار جعبه فیوز (در جایی که لوله های برق از زیر آن عبور نکرده باشد) با پیچ و رول پلاک نصب نمایید و سپس درب جعبه فیوز را مجدداً ببندید.

راهنمای نصب محافظ کلی برق ساختمان سه فاز

نکته: هنگامی که قصد دارید محافظ مرکزی را در کنار کنتور مشترک واحد‌ها برای همه واحد‌ها نصب کنید به شرح فوق عمل کنید اما اینبار سیم‌های فاز و نول را ابتدا وارد محافظ مرکزی نموده و سپس به طرف ترمینال تقسیم برق واحد‌ها بفرستید، در آخر هم اگر ترمینال ارت داشت یک انشعاب ارت از کنتور به آن متصل نمایید.

در مقاله بعدی مهندس مرادی به شما آموزش می دهد که چطور با استفاده از چند راهی محافظ دار و کنتاکتور یک محافظ کلی برق ساختمان بسازید، پس این مقاله را هم از دست ندهید. ساخت محافظ کلی ولتاژ برق ساختمان با سه راهی محافظ دار و کنتاکتور

نکات ایمنی کار :

۱.همواره حتما قبل از شروع کار، برق را از طریق کلید مینیاتوری کنتور قطع نمایید.

۲.آمپراژ محافظ مرکزی که خریداری می‌کنید حتما باید بیشتر یا مساوی آمپراژ کنتور ساختمان (که برابر با سقف جریان مصرفی واحد است) باشد وگرنه سبب سوختن کنتاکتور درون آن خواهد شد.

۳.در اتصال سیم‌ها دقت کنید و از سیم‌های تکه تکه و یا چسب خورده استفاه نکنید، حتما مراقب باشید اتصال سیم‌ها در ترمینال را به خوبی محکم کنید تا سبب داغ شدن و جرقه زدن و شوک‌های ناگهانی در برق نشود.

۴.نمره سیمی که برق را از محافظ مرکزی وارد مینیاتوری‌ها می‌کند باید حتما با نمره سیم کنتور برق که برق را وارد کنتاکتور محافظ مرکزی می‌کند برابر باشد زیرا قرار است به همان میزان جریان از آن عبور کند پس باید همان نمره سیم را داشته باشد. بد نیست نگاهی به مقاله آموزش نصب کنتاکتور هم بیندازید.

۵.برای سیم‌هایی که به صورت روکار از داخل جعبه فیوز وارد محافظ مرکزی می‌شود حتما داکت بزنید تا در دسترس نبوده و خطرساز نشود

نوشته محافظ مرکزی برق ساختمان | آموزش سیمکشی و نصب اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.

با تشکر: مرادی، مدیر سایت آموزش برق

نمونه گیری از جریان در آمپرمتر کلمپ

مواردی که قرار است در این مقاله آموزشی یاد بگیریم:

• برتری کلمپ متر نسبت به مولتی متر
• نصب صحیح کلمپ متر
• نقطه صحیح نمونه گیری از جریان

با توجه به اهمیت نحوه نمونه گیری از جریان و اهمیت استفاده صحیح از آمپرمتر کلمپ در پروژه های برق صنعتی و برق ساختمان و همچنین به جهت آگاهی از بهره برداری درست و صحیح از آمپرمتر کلمپ، نیاز است نکاتی را در خصوص این ابزار اندازه گیری بسیار ارزشمند و کاربردی بدانیم. آمپرمتر کلمپ استفاده شده در این مقاله آموزشی، کلمپ متر ۶۲۰۶ محصولHoldPeak  است. بنده در دوره فیلم آموزش کار با کلمپ متر اطلاعات جامع تر و مفصل تری را آموزش داده‌ام ولی صرفاً در این مقاله قصد داریم در مورد روش اندازه گیری جریان با دستگاه کلمپ متر صحبت کنیم.

برتری کلمپ متر نسبت به مولتی متر

در سنجش جریان با مولتی متر در کاربردهای صنعتی، محدودیت‌هایی داریم که عملاً مولتی متر را در آن کاربردهای سنجش جریان تقریباً بلا استفاده می کند. با هدف از میان بردن این محدودیتها «کلمپ متر» ابداع شده است. در فرآیند سنجش جریان، آمپرمتر کلمپ، چهار برتری نسبت به مولتی متر دارد که به شرح زیر است:

نبود نیاز به قطع سیم حامل جریان

همانطور که در شکل سمت چپ ملاحظه می کنید، از آنجا که کلمپ متر بر مبنای القای جریان کار می‌کند، پس برای سنجش جریان عبوری از سیم یا هر هادی، نیازی به اتصال الکتریکی نیست و بنابراین نیازی نیست که برق مصرف کننده را قطع کنیم و آمپرمتر را از طریق پروب در مسیر عبور جریان قرار دهیم. اینکه برای سنجش جریان مصرف کننده نیازی به قطع برق نیست خود یک مزیت بزرگ است. و قدر این مزیت را برقکاران ساختمان و صنعتی که در پروژه های عملی با این مورد برخورد کرده‌اند به خوبی می دانند. پیشنهاد میکنم مقاله آموزش کار با مولتی متر را هم مطالعه بفرمایید تا دانش تان نسبت به این قضیه تکمیل تر شود.

با استفاده از کلمپ متر، می توانیم جریان‌های بالا را هم اندازه بگیریم

در بالا به شکل سمت راست نگاه کنید. برای سنجش جریان با استفاده از مولتی متر باید این دستگاه را بصورت سری قرار دهیم، به این صورت که سیم حامل جریان باید قطع شود، و پروب قرمز رنگ به یک سر سیم و پروب مشکی رنگ هم به سر دیگر سیم وصل می شود تا مولتی متر بتواند جریان عبوری از این سیم را اندازه گیری کند. معمولاً در مولتی مترهای میان رده، این جریان حداکثر ۱۰ آمپر  و در مولتی مترهای بالا رده حداکثر ۲۰ آمپر را می توانیم بصورت سری اندازه بگیریم. و اندازه گیری جریان های بالاتر قطعاً به دستگاه آسیب میزند. بنابراین با فرض اینکه بتوانیم مولتی متر را در کاربردهای صنعتی، در مسیر جریان مصرف کننده ببندیم، باز هم محدودیت جریان قابل سنجش آن باعث می شود از آن نتوانیم در کابردهای صنعتی که عموماً در آنها قصد سنجش جریان بالا را داریم استفاده کنیم. ولی در کلمپ مترها به این صورت نیست و در بعضی مدل ها این دستگاه می تواند ۴۰۰ تا ۳۰۰۰ آمپر را هم اندازه گیری کند.

عدم نیاز به پروب در کلمپ متر

در فرآیند سنجش جریان با کلمپ متر، برخلاف مولتی متر نیازی به استفاده از پروب نداریم. این امر باعث سرعت و سهولت اندازه گیری جریان با کلمپ متر می شود.

نبود تماس الکتریکی ابزار اندازه گیری با سیم برقدار در کلمپ متر

حذف ارتباط الکتریکی باعث می شود آسیب پذیری دستگاه کمتر شود و ایمنی فرد استفاده کننده از دستگاه هم افزایش یابد. به این صورت که فرد دیگر با سیم لخت سروکار ندارد و تنها با قرار دادن سیم روکش دار در حلقه کلمپ، جریان عبوری از سیم قابل اندازه گیری است. ضمن اینکه همانطور که گفته شد نیازی هم به قطع برق مصرف کننده نخواهد بود.

بنابراین با توجه به نیاز مبرم به سنجش جریان در پلنت های صنعتی و تاسیسات الکتریکی، کلمپ متر نقش کلیدی در عیب یابی و طرح و توسعه محصولات به عهده دارد.

نصب صحیح کلمپ متر

مساله نصب صحیح کلمپ متر مساله بسیار مهمی است و در صورتی که آن را به درستی درک نکنیم، نمی توانیم از این ابزار ارزشمند، حداکثر استفاده را ببریم. در تست جریان AC مجاز هستیم که در آنه واحد فقط یکی از سیم‌های فاز یا نول را در داخل حلقه قرار دهیم و جریان را بخوانیم.

با توجه به اینکه جریان از سیم فاز وارد مصرف کننده می شود، آنرا تغذیه می کند و از سیم نول به منبع باز می گردد، اگر هر دو سیم فاز و نول را همزمان داخل حلقه کلمپ متر قرار دهیم، به دلیل این که این دو جریان یکسانند و در جهت عکس یکدیگر هستند، اثر یکدیگر روی کلمپ متر را خنثی می‌کنند و کلمپ متر عملاً رقم معناداری را نمی تواند به ما نمایش دهد و اندازه گیری جریان مصرف کننده طبیعتاً امکان پذیر نخواهد بود.

در اینجا لازم است به نکته ای اشاره کنیم که برابر بودن جریان سیم فاز و جریان سیم نول فقط در شرایط نرمال یعنی در شرایطی که نشتی نداریم اتفاق می افتد. بدین معنا که در شرایطی که نشتی زمین داریم جریانهای سیم فاز و سیم نول یکسان نخواهند بود زیرا در این شرایط، بخشی از جریان از زمین به منبع باز می گردد.

نقطه صحیح نمونه گیری از جریان با کلمپ متر

برای سنجش صحیح جریان مصرف کننده ها بایستی درک صحیحی از نقطه نمونه گیری از جریان که در واقع همان نقطه نصب کلمپ متر است، داشته باشیم. در شکل زیر یک سیستم برقکشی بسیار ساده را از دیدگاه سنجش جریانهای آن مورد بررسی قرار می دهیم.

کلمپ متری که در موقعیت فاز ورودی به جعبه فیوز یا تابلو قرار گرفته است و با شماره ۵ علامت گذاری شده، جریان مصرفی کل سیستم را نمایش می‌دهد، که هر کلید مینیاتوری بخشی از این جریان را از خود عبور می دهد و به مصرف کننده های دیگر می رساند.

کلمپ متری که در موقعیت زیر کلید مینیاتوری قرار گرفته و با شماره ۴ علامت گذاری شده است، جریان عبوری از آن کلید مینیاتوری، یا به عبارتی جریان عبوری برای کل سرخط روشنایی سمت چپ را نمایش می دهد. با توجه به اینکه در اینجا این کلید مینیاتوری دو لامپ (مصرف کننده) را، تغذیه می‌کند، بنابراین جریانی که کلمپ متر شماره ۴ به ما نمایش می دهد، جریان مجموع هر دو مصرف کننده است. همچنین بایستی بدانیم که کلمپ متری که روی سیم منتهی به شینه نول نصب شده است و با شماره ۳ علامت گذاری شده نیز  همین جریان مجموع را نمایش خواهد داد زیرا این سیم نول هر دو لامپ را تغذیه می‌کند.

کلمپ متر شماره ۲ که در مسیر سیم نول یکی از دو مصرف کننده نصب شده است، فقط جریان آن مصرف کننده را نمایش می دهد. بنابراین در این مثال، هر یک از کلمپ مترهای شماره ۱ و ۲ که روی سیم نول خارج شونده از لامپ ها نصب شده‌اند، صرفاً جریان همان لامپ را نمایش می دهند.

بنابراین ملاحظه می فرمایید که نقطه نمونه گیری از جریان بسیار مهم است و انتخاب صحیح آن یک ضرورت است.

و پایان این مقاله را با یک سوال به پایان می‌رسانیم. فرض کنید که لامپ های تصویر بالا هر کدام ۲۰۰ وات هستند. در اینصورت کلمپ مترهای شماره ۱، ۲، ۳، ۴ هر کدام حدوداً چه جریانی را نمایش می‌دهند؟ در بخش دیدگاه ها به این سوال پاسخ دهید.

نوشته روش صحیح اندازه گیری جریان با کلمپ متر اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.

راستش را بخواهید دلم عجیب برایتان تنگ شده بود، هم برای شما مخاطبان عزیز، هم برای سایت آموزش برق. بالاخره بعد از ۴ ماه دوری، امروز در اتاقم نشسته‌ام تا برایتان از “کلید محافظ جان” بنویسم. البته اسم صحیح آن ” کلید جریان باقیمانده ” است و بعضی ها هم آن را کلید نشتی جریان صدا می زنند، در هر صورت، اسمش هر چه باشد، امروز می خواهیم بررسی کنیم این دستگاه چیست و چگونه کار میکند.

چرا عامه مردم به آن کلید محافظ جان می گویند؟. پاسخ پرواضح است، چون از جان اشخاص در مقابل برقگرفتگی محافظت می‌کند. ولی چطور اینکار را انجام می‌دهد و مکانیزم عملکرد کلید محافظ جان چگونه است؟

مکانیزم عملکرد کلید محافظ جان:

گفتیم که نام دیگر کلید محافظ جان کلید نشتی جریان است، پس ابتدا اجازه بدهید خود کلمه “نشتی” را بررسی کنیم. حتماً اصلاح نشتی آب، نشتی گاز، نشتی بنزین، نشتی فاضلاب و… را شنیده‌اید. کلمه نشتی احساس خوبی در ما ایجاد نمی‌کند، پس نشتی هرچه هست چیز خوبی نیست. من نشتی را اینطور تعریف می‌کنم: هدر رفتن هر چیزی به اندازه خیلی کم. شاید تعجب کنید، ولی این نشتی می‌تواند در برق هم اتفاق بیفتد، یعنی مقدار کمی از برق در جایی هدر برود. که ما در اینجا با هدر رفتن آن مشکلی نداریم، چون قیمت برق در کشور ما بسیار پایین است و آن مقدار هدر رفته، هزینه بسیار ناچیزی برای ما دارد. ولی مشکل ما سر این قضیه است که این مقدار هدر رفته، جان ساکنین را به خطر نیندازد.
در یک ساختمان مسکونی این نشتی‌ها بیشتر در وسایل و ابزارهای برقی که دارای موتور الکتریکی هستند اتفاق می‌افتد. چون در داخل این موتورها، سیم پیچ وجود دارد، اگر روکش این سیم پیچ‌ها بر اثر ضربه‌های شدید یا داغ شدن کنده یا نازک شود. یا از طریق سیم پیچی نامناسب القای الکتریکی روی بدنه موتور صورت گیرد، یا یکی از سیم‌های داخل موتور قطع شود و با بدنه موتور تماس پیدا کند. در این حالت‌ها برق وارد بدنه موتور می‌شود و از طریق بدنه فلزی موتور وارد بدنه فلزی دستگاه می‌شود. حتماً برای شما هم پیش آمده که به بدنه یک یخچال یا ماشین لباسشویی دست زده‌اید و احساس برقگرفتگی خفیف کرده‌اید، این مورد به خاطر همین نشتی جریان اتفاق افتاده است.

همانطور که می‌دانید یک جریان بسیار کوچک در حد ۳۰ میلی‌آمپر می تواند برای انسان خطرناک باشد. پس انسان‌ها به این فکر افتادند که دستگاهی را بسازند که نشتی‌های بالاتر از ۳۰ میلی آمپر را تشخیص دهد و مثل یک کلید مینیاتوری برق ساختمان را قطع کند تا آن جریان نشتی خطری برای جان ساکنین ایجاد نکند. اینطور شد که کلیدهای نشتی جریان یا همان کلیدهای محافظ جان به بازار آمدند. تا همین پنج شش سال قبل، نه مردم و نه برقکارها چیزی از کلید محافظ جان نمی دانستند و در ساختمان‌ها از آن استفاده نمی‌کردند، ولی با توجه به مشخص شدن مزیت‌های این دستگاه، استفاده از آن در برق ساختمان و برق صنعتی روز به روز در حال افزایش است. و طبق مقررات جدید برق ساختمان نصب کلید محافظ جان در جعبه فیوز منازل مسکونی و اداری الزامی شده است.

اساس کار یک کلید محافظ جان به این صورت است که جریان خروجی از سیم فاز را با جریان ورودی از سیم نول مقایسه می‌کند و اگر این دو مقدار با هم برابر نباشند محافظ جان متوجه می‌شود که جریان برق در قسمتی از مسیر نشتی پیدا کرده است، و اگر این جریان نشتی بیشتر از حساسیت محافظ جان (معمولاً ۳۰ میلی آمپر) باشد، کلید عمل می کند و مدار را قطع می کند.
البته حساسیت تمام محافظ جان‌ها ۳۰ میلی آمپر نیست و محافظ جان‌هایی در بازار هست که روی ۱۰ و ۲۰ و ۱۰۰ و ۳۰۰ و…. میلی آمپر هم عمل می کنند، ولی مقررات برق ساختمان، محافظ جان‌ ۳۰ میلی آمپر را برای منازل مسکونی و اداری پیشنهاد می‌کند.

تصویر دو نمونه کلید محافظ جان را در پایین مشاهده می‌کنید، دستگاه اول که ۴ ترمینال دارد، یک محافظ جان تکفاز است و دستگاه دوم که ۴ ترمینال در بالا و ۴ ترمینال در پایین دارد یک محافظ جان ۳‌فاز است.

توجه کنید که این محافظ جان‌ها در ظاهر شبیه کلید مینیاتوری هستند ولی سازوکار آنها کاملاً با کلید مینیاتوری فرق دارد پس شما نمی توانید آنها را بجای کلید مینیاتوری استفاده کنید. اگر روی یک کلید محافظ جان کلمه RCCB هک شده بود یعنی آن کلید محافظ جان فقط می تواند نشتی‌های جریان را قطع کند. ولی اگر روی کلید محافظ جان کلمه RCBO درج شده بود، یعنی آن کلید از ترکیب یک کلید مینیاتوری و یک کلید محافظ جان ساخته شده است، پس شما می توانید از یک کلید RCBO به عنوان یک کلید مینیاتوری هم استفاده کنید.

از آنجایی که این پاراگراف مهم است یکبار دیگر آن را تکرار می کنم:

• کلید محافظ جان نوع RCCB تنها می تواند مدار را در مقابل نشتی جریان محافظت کند.
• کلید مینیاتوری معمولی تنها می تواند مدار را در مقابل اضافه بار و اضافه جریان ناشی از اتصال کوتاه محافظت کند.
• کلید RCBO که ترکیب دو نوع قبلی است، مدار را هم در مقابل نشتی جریان، هم اضافه بار و هم اضافه جریان ناشی از اتصال کوتاه محافظ می کند و به همین نسبت قیمت آن در مقایسه با ۲ نوع قبلی بالاتر است.

نقشه سیمکشی کلید محافظ جان تکفاز:

از مباحث تئوری راحت شدیم، حالا سیم چین و پیچ گوشتی را بردارید تا به سراغ مباحث عملی برویم بخشی که من عاشقش هستم. اگر خاطرتان باشد من در کتاب آموزش جامع برق ساختمان ، نقشه نصب یک کلید محافظ جان تکفاز را اینطور برایتان ترسیم کرده بودم. اگر در دوره فیلم آموزش عملی برق ساختمان هم شرکت کرده باشید، ما چنین جعبه فیوزی را بصورت عملی نصب کردیم و جزئیات آن را در درس سیزدهم آن دوره بررسی کردیم.
برای بزرگنمایی نقشه ها روی آنها کلیک کنید تا بهتر بتوانید جزئیات را مشاهده کنید.

طبق این نقشه یک کلید مینیاتوری اصلی قبل از محافظ جان قرار میگیرد. که مقدار آمپر این کلید مینیاتوری باید با مقدار آمپراژ کنتور برابر باشد، مثلاً اگر آمپراژ کنتور ۳۲ باشد، این کلید مینیاتوری هم باید ۳۲ آمپر انتخاب شود. بجای این کلید مینیاتوری اصلی می توان از یک کلید ایزولاتور هم استفاده کرد. آنگاه فاز ورودی به جعبه فیوز ابتدا به قسمت بالای این کلید مینیاتوری متصل می‌شود، و از پایین آن که خروجیست به ترمینال بالای محافظ جان وصل می‌شود. سپس از ترمینال پایین محافظ جان خروجی گرفته می‌شود و بین بقیه کلیدهای مینیاتوری تقسیم می‌شود. مسیر سیم‌ها را دنبال کنید تا این توضیحات را بهتر متوجه شوید.‌

نقشه سیمکشی کلید محافظ جان ۳فاز:

حالا که با نقشه سیمکشی کلید محافظ جان تکفاز آشنا شدید، به سراغ ترسیم نقشه برای کلید محافظ جان ۳ فاز می‌رویم. فرض کنید که می‌خواهم برقکاری یک مغازه قصابی که کنتور برق آن ۳‌فاز است را انجام دهم، پس لازم است که یک جعبه فیوز نصب کنم و صاحب مغازه از من می‌خواهد که در داخل جعبه فیوز یک محافظ جان ۳فاز هم تعبیه کنم. از صاحب مغازه تعداد وسایل برقی که قرار است در آینده در این مغازه نصب شود را سوال می کنم، او می گوید که یک کولرگازی ۲۴ هزار، ۲ عدد یخچال ویترینی، کرکره برقی، و ۲ عدد یخچال ایستاده دارد. من با در نظر گرفتن اینها شروع به ترسیم نقشه سیمکشی جعبه فیوز می‌کنم.

ابتدا مسیر سیم ها را در نقشه بالا دنبال کنید و نقشه را در ذهنتان تجزیه و تحلیل کنید. من سیم قرمز را به عنوان فاز اول (L1) ، سیم زرد را به عنوان فاز دوم (L2) ، و سیم سیاه رنگ را به عنوان فاز سوم (L3) در نظر گرفته‌ام. البته این رنگ ها سلیقه‌ای نیست و چیزی است که استاندارد در انتخاب رنگ سیم‌ها برای برق سه فاز ما را اجبار کرده است.

نکته کوچک: مقررات برق ساختمان می گوید که رنگ سیم‌ها در برق سه فاز باید به ترتیب قرمز(L1)، زرد(L2) و سیاه(L3) باشد. یا قهوه‌ای(L1)، سیاه(L2) و خاکستری(L3) هم قابل قبول است.

نیازی به گفتن نیست که سیم آبی رنگ، نول است و سیم زرد رنگی که دارای یک خط سبز است هم سیم ارت است. پس من هر سه فاز (قرمز، زرد، سیاه) را ابتدا به یک کلید مینیاتوری سه فاز وصل میکنم، آنگاه از زیر این کلید مینیاتوری خروجی می گیرم و به ترتیب به ۳ ترمینال بالای محافظ جان وصل میکنم. مطابق تصویر بالا، نول ورودی به جعبه فیوز هم به ترمینالی دیگر در سمت چپ محافظ جان وصل می شود.
آنگاه از پایین کلید محافظ جان خروجی می‌گیرم و هر کدام از فازها را بین ۲ تا از کلید مینیاتوری‌های تکفاز تقسیم می‌کنم. همانطور که می‌دانید اختلاف پتانسیل هر کدام از فازهای برق سه فاز با سیم نول، ۲۲۰ ولت است. پس وسایل برقی معمولی مثل یخچال‌ها و کولرگازی و کرکره برقی می توانند از این برق ۲۲۰ ولت استفاده کنند.

سوال: چرا من هر کدام از فازها را بین ۲ تا از مینیاتوری‌ها تقسیم کرده‌ام؟ به این خاطر که برق مصرفی این مغازه از یک کنتور ۳فاز تامین می‌شود. و مدنظر ماست که از هر سه خط فاز هم استفاده کنیم، و اگر فشار برق مصرفی تمام وسایل روی یکی از فازها بیفتد، کلیدمینیاتوری اضافه بار را تشخیص می‌دهد و میپرد.

کاربرد محافظ جان ۳فاز بیشتر در برق صنعتی، کارخانه ها و کارگاه‌هاست ولی برای دستگاه‌های تکفاز باید بصورت نقشه بالا عمل کنید.

نکته: در کلیدهای محافظ جان ترمینال‌های بالا، ورودی و ترمینال‌های پایین، خروجی هستند. در بیشتر کلیدهای محافظ جانی که در بازار هستند، ترمینال‌های ورودی با علامت ۱ یا IN مشخص می شوند و ترمینال‌های خروجی با علامت ۲ یا OUT مشخص می‌شوند. و ترمینال‌هایی که با علامت N مشخص می‌شوند به نول متصل می‌شوند.

سوال: اگر خاطرتان باشد گفتیم که محافظ جان جریان‌های نشتی بیشتر از ۳۰ میلی آمپر را قطع می‌کند، پس جریان های نشتی کوچکتر از ۳۰ میلی آمپر را که روی بدنه فلزی وسایلی مثل یخچال، ماشین لباسشویی، کیس کامپیوتر و… ایجاد می‌شوند و باعث برقگرفتگی‌های خفیف برای انسان می‌شوند را چطور رفع کنیم؟ پاسخ: با اتصال بدنه فلزی آن دستگاه به سیم ارت مشکل حل خواهد شد، ولی اگر ساختمان سیم ارت نداشت، می توانید بدنه دستگاه را با یک سیم به اسکلت فلزی ساختمان یا لوله‌های فلزی آب متصل کرد، در این صورت حتماً نصب کلید محافظ جان در جعبه فیوز الزامی خواهد شد.

هفته بعد برای شما مقاله ای روی سایت قرار خواهم داد که در مورد آموزش نصب ۲ کلید محافظ در جعبه فیوز خواهد بود، هفته بعد هم به سایت آموزش برق سر بزنید.

نوشته کلید محافظ جان | آموزش و روش سیمکشی اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.

تصویر یک تیغه کمکی را در دستان من مشاهده می کنید. البته ببخشید که کمی کثیف است، چون از داخل تابلو برق یک مرغداری باز شده است.

عکس تیغه کمکی کنتاکتور

تیغه کمکی کنتاکتور

در پشت این تیغه کمکی یک گیره پلاستیکی کوچک قرار گرفته که از طریق آن به قسمت جلوی کنتاکتور می‌چسبد. یعنی کنتاکتوری که قبلاً به شکل زیر بود.

بعد از نصب تیغه کمکی روی آن به شکل زیر می شود.

روش نصب تیغه کمکی کنتاکتور

پیشنیاز این آموزش، مطالعه مبحث کنتاکتور است. پس حتماً ابتدا مطلب کنتاکتور را در همین سایت مطالعه کنید.

حالا دوباره برگردید و تصویر اول را نگاه کنید. می بینید که روی هر کدام از ترمینال‌ها یک عدد نوشته شده است. که عبارتند از:

• ۵۳NO و ۵۴NO
• ۶۱NC و ۶۲NC
• ۷۱NC و ۷۲NC
• ۸۳NO و ۸۴NO

در حالت عادی، یعنی زمانی که برق به بوبین کنتاکتور وصل نیست، و کنتاکتور کاملاً خاموش است.

• ترمینال های ۵۳NO و ۵۴NO به هم متصل نیستند.
• ترمینال های ۶۱NC و ۶۲NC به هم متصل هستند.
• ترمینال های ۷۱NC و ۷۲NC به هم متصل هستند.
• ترمینال های ۸۳NO و ۸۴NO به هم متصل نیستند.

و زمانی که برق به بوبین کنتاکتور برسد و کنتاکتور فعال شود، تیغه های کمکی هم تغییر حالت می دهند. یعنی

• ترمینال های ۵۳NO و ۵۴NO به هم متصل می شوند.
• ترمینال های ۶۱NC و ۶۲NC اتصالشان قطع می شود.
• ترمینال های ۷۱NC و ۷۲NC اتصالشان قطع می شود.
• ترمینال های ۸۳NO و ۸۴NO به هم متصل می شوند.

موارد استفاده از تیغه کمکی کنتاکتور

بیشترین موارد استفاده از این تیغه های کمکی در طراحی مدار فرمان در برق صنعتی ست. مثلاً در روشن و خاموش کردن یک الکتروموتور از تیغه NO به عنوان تیغه خودنگهدار استفاده می کنند تا وقتی کاربر دست خود را از روی شستی استارت برمی‌دارد، تیغه NO که حالا دیگر بسته شده، برق بوبین کنتاکتور را تامین می کند و باعث می شود تا زمانی که کاربر کلید اِستُپ را نزده است کنتاکتور را در حالت فعال باقی نگه دارد.

اگر با برق صنعتی آشنایی ندارید و منظور ۲ خط قبلی را نفهمیدید نگران نباشید. اکنون یک مدار از کاربرد این تیغه ها در برق ساختمان را نشانتان میدهیم تا کاملاً متوجه شوید.

سوال: مداری را طراحی کنید که با استفاده از یک فتوسل ، یک فن در طول روز روشن شود و شب ها بصورت اتوماتیک خاموش شود، یک چراغ هم در کنار فن نصب کنید که دقیقاً برعکس فن عمل کند یعنی در شب بصورت اتوماتیک روشن و در طول روز خاموش شود.

مدار بالا برای فن مانند یک فتوسل معکوس عمل می‌کند. و برای لامپ مانند یک فتوسل معمولی.

همانطور که در مدار بالا مشاهده می کنید یک فتوسل نوری وجود دارد که در طول روز که هوا روشن است، برق خروجی این فتوسل قطع است، و در نتیجه هیچ برقی به کنتاکتور ارسال نمی‌کند و بوبین کنتاکتور در حالت غیر فعال است. در این حالت ترمینال ۷۱NC با ۷۲NC در تماس است و برق از ترمینال ۷۱NC وارد و از ترمینال ۷۲NC خارج می‌شود و به فن می‌رسد و فن روشن خواهد بود. ولی وقتی هوا تاریک می‌شود فتوسل فعال می‌شود و سیم قرمز رنگِ خروجی از فتوسل فاز دار می‌شود. این فاز از طریق ترمینال A1 به بوبین کنتاکتور می‌رسد و بوبین کنتاکتور فعال می‌شود. با فعال شدن بوبین و کنتاکتور، تیغه های کمکی که به کنتاکتور چسبیده‌اند تغییر حالت می‌دهند و ترمینال ۸۳NO و ۸۴NO که قبلاً با هم تماس نداشتند حالا با هم تماس پیدا می کنند و فاز به لامپ می‌رسد و لامپ روشن می‌شود. و برای فن برعکس این قضیه اتفاق می‌افتد و فن خاموش می‌شود.

این مدار شاید در برق ساختمان کاربردی نداشته باشد ولی می توانید با استفاده از این تیغه های کمکی مدارات جالب و کاربردی تری طراحی کنید. مثل یک فتوسل معکوس که قبلاً در مورد آن صحبت کردیم.

توجه: ترمینال های A1 و A2 برای فعال کردن بوبین کنتاکتور هستند که در تصویر دوم این دو ترمینال روی خودِ کنتاکتور کاملاً قابل مشاهده هستند.

توجه: در فتوسل بالا، سیم قهوه ای رنگ، فاز ورودی – سیم سفید رنگ، نول ورودی – سیم قرمز رنگ، فاز خروجی از فتوسل هستند.

توجه: این امکان وجود دارد که شما فازِ لامپ را مستقیم از خروجی خود فتوسل بگیرید و کاری با تیغه های کمکی نداشته باشید.

توجه: تیغه های کمکی، برعکس تیغه های قدرت که روی خود کنتاکتور هستند، توانایی تحمل جریان های بالا را ندارند و در حدود ۱۰ آمپر می توانید از آنها جریان بکشید.

نکته: شستی آبی رنگِ کوچکی که در تصویر اول روی تیغه کمکی مشاهده می‌کنید، برای این منظور است که بصورت دستی و با فشار دادن آن ، تیغه کمکی را فعال کنید. که این مورد در زمان عیب یابی مدارات و تابلوها خیلی کاربرد دارد.
در ضمن این شستی یک نشانه است تا بتوانید فعال یا غیر فعال بودن کنتاکتور را تشخیص دهید، به این صورت که وقتی کنتاکتور فعال می‌شود این شستی آبی رنگ هم سطح تیغه قرار میگیرد و وقتی کنتاکتور غیر فعال است این شستی اندکی بیرون تر از سطح تیغه کمکی قرار می‌گیرد.

نوشته تیغه کمکی کنتاکتور اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.

از آنجایی که این فیلم در کانال یوتیوب ما قرار گرفته، و یوتیوب هم دسترسی کاربران ایرانی را مسدود کرده است، لازم است که با آی پی غیر ایرانی این صفحه را باز کنید. اگر می خواهید فیلم های بیشتری برای شما ارسال کنیم حتماً عضو کانال یوتیوب ما شوید.

جهت خرید این مدل کنتاکتور به صفحه فروشگاه ما مراجعه کنید. لینک خرید کنتاکتور

کنتاکتور چیست ؟

اگر مطلب رله چیست را قبلاً مطالعه کرده باشید، حتماً به خاطر دارید که ما در آنجا گفتیم که رله عنصری ست که مانند کلید تبدیل عمل می کند با این تفاوت که جریانی که به بوبین آن وصل می شود، عمل قطع و وصل کردن تیغه های داخلی آن را انجام می دهد. حالا این رله یک دوست قوی تر از خودش هم دارد که نام آن کنتاکتور است. پس اگر خودمانی‌تر بگوییم “کنتاکتور ها مانند همان رله ها عمل می کنند با این تفاوت که زور بیشتری دارند” و ما می توانیم جریان‌های بزرگتری را با کنتاکتورها قطع و وصل کنیم.
تعریف علمی کنتاکتور به این صورت است که : کنتاکتور یک کلید مغناطیسی ست، که با استفاده از یک جریان کوچک، یک جریان بزرگتر را کنترل (قطع و وصل) می کند. یعنی بجای اینکه ما این کلید را با دست قطع و وصل کنیم، یک جریان کوچک را به کنتاکتور می فرستیم و کنتاکتور متوجه می شود که الان باید کلید داخلی خود را در حالت روشن قرار دهد و وقتی که آن جریان کوچک را قطع کنیم، کنتاکتور متوجه می شود که الان باید کلید داخلی خود را در حالت قطع قرار دهد.
البته با استفاده از تیغه های کمکی، برعکس این هم امکانپذیر است.
کنتاکتورها دارای ۲ نوعِ تک فاز و سه فاز هستند. در تصویر زیر نمای بیرونی یک کنتاکتور ۳ فاز را مشاهده می کنید.

روش نصب کنتاکتور

در نمایِ بیرونی این دستگاه فقط تعدادی پیچ می بینید که محل اتصال سیم های برق هستند. ولی در داخل این دستگاه قطعاتی به شرح زیر قرار گرفته است که برای آشنایی با روش نصب کنتاکتور ابتدا باید با این اجزای داخلی و نحوه عملکرد آنها آشنا شوید.

1. بوبین -بوبین یک سیم پیچ است که وقتی به آن برق وصل می‌کنیم، حالت آهنربایی پیدا می کند-.
2. هسته ثابت فلزی
3. هسته متحرک فلزی
4. فنر بازگشت هسته متحرک
5. سه تیغه به نام تیغه های قدرت که در حالت عادی باز هستند.
6. تیغه کمکی NO -که در حالت عادی باز است و تیغه کمکی NC -که در حالت عادی بسته است. البته خیلی از کنتاکتورها تیغه کمکی NO و NC ندارند و باید بصورت یک قطعه جداگانه آنها را از بازار تهیه کنید و روی کنتاکتور سوار کنید.
   تصویر یک تیغه کمکی با ۲ تیغه NO و ۲ تیغه NC را در زیر مشاهده می کنید. در پشت این قطعه یک گیره کوچک وجود دارد که از طریق آن براحتی به جلوی کنتاکتور می‌چسبد.

عملکرد کنتاکتور به این صورت است که یک بوبین در داخل آن قرار گرفته و وقتی ما یک جریان ضعیف را به این بوبین وصل می کنیم، این قطعه حالت آهنربایی پیدا کرده و یک هسته متحرک فلزی را به سمت خود جذب می کنند و حرکت این هسته متحرک به سمت بوبین باعث برخورد یکسری کنتاکت های فلزی در داخل کنتاکتور می شود.

کنتاکتور ۳ فاز :

ابتدا به آموزش کنتاکتور ۳ فاز می پردازیم. زیرا بیشترین استفاده را در بازار دارد و به راحتی پیدا می شود.
برای چند ثانیه به تصویر متحرک زیر نگاه کنید. با توجه به این تصویر مراحلی را که در داخل کنتاکتور ۳ فاز اتفاق می افتد بررسی می کنیم.

1. در مرحله اول، یک کلید یک پل جریان سیم فاز را به سمت بوبین برقرار می‌کند.
2. با این عمل، بوبین حالت آهنربایی پیدا کرده و یک هسته فلزی متحرک را به سمت خود جذب می کند.
3. با حرکت هسته متحرک به سمت بوبین، یکسری کنتاکت -تیغه- فلزی با هم تماس پیدا می کنند که تیغه های قدرت و تیغه های NO از این دسته اند. البته با این عمل یکسری کنتاکت های فلزی هم هستند که تماس خود را از دست می دهند که به آنها تیغه های NC می گوییم.
4. و در نهایت با تماس تیغه های قدرت -۳ عدد تیغه سمت چپ را تیغه های قدرت می گویند- برق ۳ فاز به موتور میرسد و موتور شروع به چرخش می کند. و تا زمانی که کلید یک پل وصل است و برق به بوبین میرسد، موتور میچرخد.

توجه: از آنجایی که بوبین کنتاکتور بالا برق خیلی کمی مصرف می کند شما می توانید برای سیم‌های فاز و نولِ ورودی به بوبین حتی از سیم‌های نمره ۰/۵ -پنج دهم- هم استفاده کنید. ولی برای سیم‌های R,S,T که برق موتور را تامین می کنند باید از سیم‌های کلفت‌تر و متناسب با ظرفیت موتور استفاده شود.

در مدار بالا حتماً نباید از کلید یک پل استفاده کنیم، هر دستگاهی که بتواند یک فاز را به بوبین وصل کند می تواند به جای کلید یک پل در مدار قرار گیرد. مثلاً اگر مطلب نصب کنتاکتور در مدار فتوسل را مطالعه کنید می بینید که بجای کلید یک پل، یک فتوسل نوری معمولی‌ست که جریان سیم فاز را با بوبین برقرار می کند و کنتاکتور را فعال می کند. پس اگر بخواهیم یک فتوسل را در مدار بالا ببندیم به این صورت خواهد بود. البته موتور ۳ فاز را هم حذف می کنیم و بجای آن لامپ های معمولی قرار می‌دهیم.

مدار بالا به این صورت عمل می کند که در هنگام شب، یعنی زمانی که ماه ظاهر می شود. سیم خروجی فتوسل نوری-سیم قرمز- فعال میشود و فاز به بوبین کنتاکتور میرسد و بوبین فعال می شود. با فعال شدن بوبین، هسته متحرک فلزی جذب بوبین میشود و با این حرکت، تیغه های داخل کنتاکتور تغییر حالت می دهند-یعنی تیغه های قدرت و تیغه های NO بسته می شوند و تیغه های NC باز می شوند- آنگاه یک سیم فازِ دیگر که تحمل جریان بیشتری را دارد از طریق یکی از تیغه های قدرت به چراغ ها وصل می شود و چراغ ها روشن می شوند.
پس باز هم اگر بخواهیم به زبان ساده تر بگوییم، ما به این خاطر در این مدار از کنتاکتور استفاده می کنیم چون، زورِ فتوسل نمیرسد که تعداد زیادی چراغ را روشن کند، و ما زورِ کمِ فتوسل را به کنتاکتور می دهیم تا کنتاکتور فعال شود و تیغه داخلی آن که زور بیشتری دارد، عمل خاموش و روشن کردن چراغ ها را انجام دهد.
همانطور که می بینید در این مدار فقط از یکی از تیغه های قدرت استفاده کرده ایم و با ۲ تیغه دیگر و تیغه های NC و NO کاری نداریم.

نکته: پس می توان از کنتاکتورهای ۳ فاز برای برق تکفاز هم استفاده کرد ولی برعکس این امکان پذیر نیست. اینکه در این مدار از کنتاکتور تکفاز استفاده کنید یا سه فاز، فرقی نمی کند، ولی از آنجایی که نوع سه فاز در بازار به راحتی پیدا می شود و تفاوت قیمت چندانی هم با نوع تکفاز ندارد، ما در مدار بالا از نوع سه فاز استفاده کرده‌ایم.

توجه: البته اگر تعداد چراغ ها کم باشد، می توان کنتاکتور را از مدار بالا حذف کرد و مستقیم برق چراغ ها را از فتوسل گرفت، ولی ما فرض را بر این گرفته ایم که تعداد چراغ ها زیاد است و این فتوسل تحمل این مقدار جریان را ندارد. به همین خاطر از کنتاکتور استفاده کرده‌ایم.

نکته: در مدار بالا حتی یک فتوسل نوری ۶ آمپر که توان خیلی کمی هم دارد برای هر تعداد چراغ جوابگوست و نیازی به هزینه کردن اضافی و خرید فتوسل های با آمپر بالاتر نیست. زیرا کار اصلی را کنتاکتور انجام میدهد و جریان اصلی از کنتاکتور عبور می کند.

توجه: بوبین بعضی از کنتاکتورها با برق ۲۲۰ ولت و بعضی های دیگر با ولتاژهای مختلف مثلاً ۱۲ یا ۲۴ یا ۳۸۰ ولت و… فعال می شوند. که ما در برق ساختمان و در برق صنعتی بیشتر با کنتاکتورهایی سروکار داریم که بوبین آنها با ۲۲۰ ولت AC فعال می‌شود.

حالا دوباره به تصویر کنتاکتور ۳ فاز نگاه کنید تا پیچ های اتصال آن را بررسی کنیم.

1. در قسمت بالای این دستگاه ۲ ترمینال وجود دارد که با علامت A1 و A2 شماره گذاری شده است. این دو ترمینال همان سیم های ورودی به بوبین هستند، که بایستی به A1 سیم فاز و به A2 سیم نول متصل گردد. (برق ۲۲۰ ولت AC)
2. شش ترمینالِ L1,T1,L2,T2,L3,T3 تیغه های قدرت هستند، یعنی وقتی فاز و نول به A1 و A2 وصل شود. در داخل کنتاکتور
   ترمینالِ L1  به T1 وصل می شود.
   ترمینالِ L2  به T2 وصل می شود.
   ترمینالِ L3  به T3 وصل می شود.
3. اکنون فقط دو ترمینال باقی مانده که عبارتند از ۱۳NO و ۱۴NO . از نامشان مشخص است که اینها ترمینال های تیغه کمکی NO هستند. یعنی وقتی فاز و نول به A1 و A2 وصل کنیم. در داخل کنتاکتور این دو ترمینال به هم متصل می شوند.
4. همانطور که می بینید کنتاکتور بالا تیغه کمکی NC ندارد. و اگر به این تیغه نیاز دارید، باید آن را جدا تهیه کنید و روی کنتاکتور سوار کنید.
5. پس از این به بعد دیگر از تعداد زیاد پیچ ها و ترمینال‌های روی کنتاکتور وحشت نکنید.

کنتاکتور تکفاز :

عملکرد کنتاکتورهای تکفاز هم دقیقاً مانند کنتاکتورهای ۳ فاز است، با این تفاوت که در آنها فقط یک تیغه قدرت وجود دارد. تصویر یک مدل تک فاز را در پایین مشاهده می‌کنید.

از آنجایی که مدل تکفاز به سختی در بازار پیدا می‌شود و تفاوت قیمت چندانی هم با نوع ۳ فاز ندارد. همیشه به شما پیشنهاد می کنیم که از مدل ۳ فاز استفاده کنید، حتی اگر با برق تکفاز کار می کنید.

نوشته کنتاکتور – ۰ تا ۱۰۰ آموزش نحوه نصب کنتاکتور سه فاز و تک فاز به زبان ساده اولین بار در آموزش برق ساختمان. پدیدار شد.