کنتاکتور – ۰ تا ۱۰۰ آموزش نحوه نصب کنتاکتور سه فاز و تک فاز به زبان ساده

کنتاکتور کلمه ای است که شاید با شنیدن آن به یاد برق صنعتی بیفتید و با خود بگویید که این قطعه فقط در برق صنعتی کاربرد دارد و نیازی نیست که یک برقکار ساختمان با آن آشنایی داشته باشد. اگر تصور شما هم این چنین است، امروز شما را با مثال هایی آشنا می کنیم تا ببینید که چقدر آگاهی از نحوه عملکرد و روش نصب کنتاکتور برای یک برقکار ساختمان لازم و ضروری‌ست. برای شروع این آموزش ابتدا لازم است که فیلم آموزش نصب کنتاکتور به زبان ساده را مشاهده کنید، بعد از مشاهده این فیلم به خواندن این مقاله ادامه دهید، زیرا هر دو مکمل یکدیگر هستند و نکاتی که در فیلم گفته نشده در این مقاله آموزش داده شده است.

از آنجایی که این فیلم در کانال یوتیوب ما قرار گرفته، و یوتیوب هم دسترسی کاربران ایرانی را مسدود کرده است، لازم است که با آی پی غیر ایرانی این صفحه را باز کنید. اگر می خواهید فیلم های بیشتری برای شما ارسال کنیم حتماً عضو کانال یوتیوب ما شوید.

جهت خرید این مدل کنتاکتور به صفحه فروشگاه ما مراجعه کنید. لینک خرید کنتاکتور

کنتاکتور چیست ؟

اگر مطلب رله چیست را قبلاً مطالعه کرده باشید، حتماً به خاطر دارید که ما در آنجا گفتیم که رله عنصری ست که مانند کلید تبدیل عمل می کند با این تفاوت که جریانی که به بوبین آن وصل می شود، عمل قطع و وصل کردن تیغه های داخلی آن را انجام می دهد. حالا این رله یک دوست قوی تر از خودش هم دارد که نام آن کنتاکتور است. پس اگر خودمانی‌تر بگوییم “کنتاکتور ها مانند همان رله ها عمل می کنند با این تفاوت که زور بیشتری دارند” و ما می توانیم جریان‌های بزرگتری را با کنتاکتورها قطع و وصل کنیم.
تعریف علمی کنتاکتور به این صورت است که : کنتاکتور یک کلید مغناطیسی ست، که با استفاده از یک جریان کوچک، یک جریان بزرگتر را کنترل (قطع و وصل) می کند. یعنی بجای اینکه ما این کلید را با دست قطع و وصل کنیم، یک جریان کوچک را به کنتاکتور می فرستیم و کنتاکتور متوجه می شود که الان باید کلید داخلی خود را در حالت روشن قرار دهد و وقتی که آن جریان کوچک را قطع کنیم، کنتاکتور متوجه می شود که الان باید کلید داخلی خود را در حالت قطع قرار دهد.
البته با استفاده از تیغه های کمکی، برعکس این هم امکانپذیر است.
کنتاکتورها دارای ۲ نوعِ تک فاز و سه فاز هستند. در تصویر زیر نمای بیرونی یک کنتاکتور ۳ فاز را مشاهده می کنید.

روش نصب کنتاکتور

در نمایِ بیرونی این دستگاه فقط تعدادی پیچ می بینید که محل اتصال سیم های برق هستند. ولی در داخل این دستگاه قطعاتی به شرح زیر قرار گرفته است که برای آشنایی با روش نصب کنتاکتور ابتدا باید با این اجزای داخلی و نحوه عملکرد آنها آشنا شوید.

1. بوبین -بوبین یک سیم پیچ است که وقتی به آن برق وصل می‌کنیم، حالت آهنربایی پیدا می کند-.
2. هسته ثابت فلزی
3. هسته متحرک فلزی
4. فنر بازگشت هسته متحرک
5. سه تیغه به نام تیغه های قدرت که در حالت عادی باز هستند.
6. تیغه کمکی NO -که در حالت عادی باز است و تیغه کمکی NC -که در حالت عادی بسته است. البته خیلی از کنتاکتورها تیغه کمکی NO و NC ندارند و باید بصورت یک قطعه جداگانه آنها را از بازار تهیه کنید و روی کنتاکتور سوار کنید.
   تصویر یک تیغه کمکی با ۲ تیغه NO و ۲ تیغه NC را در زیر مشاهده می کنید. در پشت این قطعه یک گیره کوچک وجود دارد که از طریق آن براحتی به جلوی کنتاکتور می‌چسبد.

عملکرد کنتاکتور به این صورت است که یک بوبین در داخل آن قرار گرفته و وقتی ما یک جریان ضعیف را به این بوبین وصل می کنیم، این قطعه حالت آهنربایی پیدا کرده و یک هسته متحرک فلزی را به سمت خود جذب می کنند و حرکت این هسته متحرک به سمت بوبین باعث برخورد یکسری کنتاکت های فلزی در داخل کنتاکتور می شود.

کنتاکتور ۳ فاز :

ابتدا به آموزش کنتاکتور ۳ فاز می پردازیم. زیرا بیشترین استفاده را در بازار دارد و به راحتی پیدا می شود.
برای چند ثانیه به تصویر متحرک زیر نگاه کنید. با توجه به این تصویر مراحلی را که در داخل کنتاکتور ۳ فاز اتفاق می افتد بررسی می کنیم.

1. در مرحله اول، یک کلید یک پل جریان سیم فاز را به سمت بوبین برقرار می‌کند.
2. با این عمل، بوبین حالت آهنربایی پیدا کرده و یک هسته فلزی متحرک را به سمت خود جذب می کند.
3. با حرکت هسته متحرک به سمت بوبین، یکسری کنتاکت -تیغه- فلزی با هم تماس پیدا می کنند که تیغه های قدرت و تیغه های NO از این دسته اند. البته با این عمل یکسری کنتاکت های فلزی هم هستند که تماس خود را از دست می دهند که به آنها تیغه های NC می گوییم.
4. و در نهایت با تماس تیغه های قدرت -۳ عدد تیغه سمت چپ را تیغه های قدرت می گویند- برق ۳ فاز به موتور میرسد و موتور شروع به چرخش می کند. و تا زمانی که کلید یک پل وصل است و برق به بوبین میرسد، موتور میچرخد.

توجه: از آنجایی که بوبین کنتاکتور بالا برق خیلی کمی مصرف می کند شما می توانید برای سیم‌های فاز و نولِ ورودی به بوبین حتی از سیم‌های نمره ۰/۵ -پنج دهم- هم استفاده کنید. ولی برای سیم‌های R,S,T که برق موتور را تامین می کنند باید از سیم‌های کلفت‌تر و متناسب با ظرفیت موتور استفاده شود.

در مدار بالا حتماً نباید از کلید یک پل استفاده کنیم، هر دستگاهی که بتواند یک فاز را به بوبین وصل کند می تواند به جای کلید یک پل در مدار قرار گیرد. مثلاً اگر مطلب نصب کنتاکتور در مدار فتوسل را مطالعه کنید می بینید که بجای کلید یک پل، یک فتوسل نوری معمولی‌ست که جریان سیم فاز را با بوبین برقرار می کند و کنتاکتور را فعال می کند. پس اگر بخواهیم یک فتوسل را در مدار بالا ببندیم به این صورت خواهد بود. البته موتور ۳ فاز را هم حذف می کنیم و بجای آن لامپ های معمولی قرار می‌دهیم.

مدار بالا به این صورت عمل می کند که در هنگام شب، یعنی زمانی که ماه ظاهر می شود. سیم خروجی فتوسل نوری-سیم قرمز- فعال میشود و فاز به بوبین کنتاکتور میرسد و بوبین فعال می شود. با فعال شدن بوبین، هسته متحرک فلزی جذب بوبین میشود و با این حرکت، تیغه های داخل کنتاکتور تغییر حالت می دهند-یعنی تیغه های قدرت و تیغه های NO بسته می شوند و تیغه های NC باز می شوند- آنگاه یک سیم فازِ دیگر که تحمل جریان بیشتری را دارد از طریق یکی از تیغه های قدرت به چراغ ها وصل می شود و چراغ ها روشن می شوند.
پس باز هم اگر بخواهیم به زبان ساده تر بگوییم، ما به این خاطر در این مدار از کنتاکتور استفاده می کنیم چون، زورِ فتوسل نمیرسد که تعداد زیادی چراغ را روشن کند، و ما زورِ کمِ فتوسل را به کنتاکتور می دهیم تا کنتاکتور فعال شود و تیغه داخلی آن که زور بیشتری دارد، عمل خاموش و روشن کردن چراغ ها را انجام دهد.
همانطور که می بینید در این مدار فقط از یکی از تیغه های قدرت استفاده کرده ایم و با ۲ تیغه دیگر و تیغه های NC و NO کاری نداریم.

نکته: پس می توان از کنتاکتورهای ۳ فاز برای برق تکفاز هم استفاده کرد ولی برعکس این امکان پذیر نیست. اینکه در این مدار از کنتاکتور تکفاز استفاده کنید یا سه فاز، فرقی نمی کند، ولی از آنجایی که نوع سه فاز در بازار به راحتی پیدا می شود و تفاوت قیمت چندانی هم با نوع تکفاز ندارد، ما در مدار بالا از نوع سه فاز استفاده کرده‌ایم.

توجه: البته اگر تعداد چراغ ها کم باشد، می توان کنتاکتور را از مدار بالا حذف کرد و مستقیم برق چراغ ها را از فتوسل گرفت، ولی ما فرض را بر این گرفته ایم که تعداد چراغ ها زیاد است و این فتوسل تحمل این مقدار جریان را ندارد. به همین خاطر از کنتاکتور استفاده کرده‌ایم.

نکته: در مدار بالا حتی یک فتوسل نوری ۶ آمپر که توان خیلی کمی هم دارد برای هر تعداد چراغ جوابگوست و نیازی به هزینه کردن اضافی و خرید فتوسل های با آمپر بالاتر نیست. زیرا کار اصلی را کنتاکتور انجام میدهد و جریان اصلی از کنتاکتور عبور می کند.

توجه: بوبین بعضی از کنتاکتورها با برق ۲۲۰ ولت و بعضی های دیگر با ولتاژهای مختلف مثلاً ۱۲ یا ۲۴ یا ۳۸۰ ولت و… فعال می شوند. که ما در برق ساختمان و در برق صنعتی بیشتر با کنتاکتورهایی سروکار داریم که بوبین آنها با ۲۲۰ ولت AC فعال می‌شود.

حالا دوباره به تصویر کنتاکتور ۳ فاز نگاه کنید تا پیچ های اتصال آن را بررسی کنیم.

1. در قسمت بالای این دستگاه ۲ ترمینال وجود دارد که با علامت A1 و A2 شماره گذاری شده است. این دو ترمینال همان سیم های ورودی به بوبین هستند، که بایستی به A1 سیم فاز و به A2 سیم نول متصل گردد. (برق ۲۲۰ ولت AC)
2. شش ترمینالِ L1,T1,L2,T2,L3,T3 تیغه های قدرت هستند، یعنی وقتی فاز و نول به A1 و A2 وصل شود. در داخل کنتاکتور
   ترمینالِ L1  به T1 وصل می شود.
   ترمینالِ L2  به T2 وصل می شود.
   ترمینالِ L3  به T3 وصل می شود.
3. اکنون فقط دو ترمینال باقی مانده که عبارتند از ۱۳NO و ۱۴NO . از نامشان مشخص است که اینها ترمینال های تیغه کمکی NO هستند. یعنی وقتی فاز و نول به A1 و A2 وصل کنیم. در داخل کنتاکتور این دو ترمینال به هم متصل می شوند.
4. همانطور که می بینید کنتاکتور بالا تیغه کمکی NC ندارد. و اگر به این تیغه نیاز دارید، باید آن را جدا تهیه کنید و روی کنتاکتور سوار کنید.
5. پس از این به بعد دیگر از تعداد زیاد پیچ ها و ترمینال‌های روی کنتاکتور وحشت نکنید.

کنتاکتور تکفاز :

عملکرد کنتاکتورهای تکفاز هم دقیقاً مانند کنتاکتورهای ۳ فاز است، با این تفاوت که در آنها فقط یک تیغه قدرت وجود دارد. تصویر یک مدل تک فاز را در پایین مشاهده می‌کنید.

از آنجایی که مدل تکفاز به سختی در بازار پیدا می‌شود و تفاوت قیمت چندانی هم با نوع ۳ فاز ندارد. همیشه به شما پیشنهاد می کنیم که از مدل ۳ فاز استفاده کنید، حتی اگر با برق تکفاز کار می کنید.