جعبه فیوزی با ۲ کلید محافظ جان

برق ، یک کلمه سه حرفیست که من عاشقش هستم. شاید به این خاطر که پدرم ما را با پول برقکشی بزرگ کرد. پس از کودکی برای ما برق مساوی بود با نان. ببخشید که شیرجه رفتم داخل این مقاله و سلام را فراموش کردم، سلام بر همراهان عزیز سایت آموزش برق. وقتی مقاله جدیدی در مورد برق می نویسم خیلی هیجان زده هستم، چون میدانم که قرار است چیزهای جدیدتری یاد بگیرم و آن را با شما دوستان به اشتراک بگذارم. این روزها چون درگیر دوره فیلم آموزش عملی برق ساختمان هستم، تمام تمرکزم روی این دوره است که یک دوره آموزشی خوب از آب در بیاید. به همین خاطر کمتر وقت می کنم در سایت آموزش برق مقاله ای بنویسم. ولی همیشه در قسمت کامنت ها پاسخگوی دوستانی که این دوره جدید را تهیه کرده‌اند هستم. خب من اسم این مقاله امروز را گذاشته ام جعبه فیوزی با ۲ کلید محافظ جان

ملا نقطی ها می گویند، نگویید جعبه فیوز، بگویید تابلو برق انتهایی. یا نگویید محافظ جان، بگویید کلید جریان باقیمانده (residual-current device). ولی می ترسم بروید الکتریکی سر کوچه تان و بگویید کلید جریان باقیمانده می خواهم، او هم با تصور اینکه قطعه‌ای از بال فضاپیماست، آدرس دکان ایلان ماسک را به شما بدهد. پس فعلاً من آن را همان کلید محافظ جان صدا میزنم تا فروشندگان ما کم کم به اسم درست آن عادت کنند. ولی در این مقاله، مهم من و شماییم که زبان همدیگر را می فهمیم. ما برقکارها مجبوریم که گاهی در داخل جعبه فیوز یا همان تابلو برق انتهایی ۲ عدد کلید محافظ جان نصب کنیم. به این خاطر که مهندسان طراح، جدیداً در بعضی از نقشه های برق ساختمان ۲ کلید محافظ جان طراحی می کنند تا محافظ جان سمت پریزها از محافظ جان سمت روشنایی ها جدا باشد. یا بعضی از مهندسان طراح برای برق حمام یا جکوزی کلاً یک محافظ جان مجزا طراحی میکنند. گاهی هم یک محافظ جان جواب نمیدهد و ما مجبور می شویم که ۲ محافظ جان نصب کنیم. در ادامه به شما خواهم گفت که چه چیزی ما را مجبور به این کار میکند.

نقشه سیمکشی جعبه فیوز با ۲ کلید محافظ جان

من کار نهایی که قرار است انجام شود را در این تصویر پایین به شما نشان میدهم. و بعد به سراغ توضیحات بیشتر میروم.

چیزی که در نقشه بالا در نگاه اول باعث تعجب بیننده خواهد شد، وجود ۲ عدد شینه نول در داخل این جعبه فیوز است. ولی همانطور که می بینید برای ارت تنها یک شینه نصب شده است. دلیل آن هم این است که عملکرد هر محافظ جان به سیستم ارت بستگی ندارد و چه ساختمان ارت داشته باشد و چه نداشته باشد محافظ جان ها کارشان را انجام می دهند. و طبق مقاله قبلی که توضیح دادیم اساس کار یک کلید محافظ جان به این صورت است که جریان خروجی از سیم فاز را با جریان ورودی از سیم نول مقایسه می‌کند و اگر این دو مقدار با هم برابر نباشند محافظ جان متوجه می‌شود که جریان برق در قسمتی از مسیر نشتی پیدا کرده است، و اگر این جریان نشتی بیشتر از حساسیت کلید محافظ جان (معمولاً ۳۰ میلی آمپر) باشد، کلید عمل می کند و مدار را قطع می کند. پس به این خاطر ما برای هر محافظ جان یک شینه نول جدا قرار داده ایم تا جریان خروجی از هر فاز با جریان برگشتی به سیم نول خودش مقایسه شود. و اگر ما تنها یک شینه نول قرار دهیم، در صورت ایجاد نشتی در هر مسیری، هر دو محافظ جان همزمان قطع میکنند و این خواسته مطلوب ما نیست. مثلاً ما می خواهیم اگر در سرخط یکی از پریزها نشتی یا برقگرفتگی اتفاق افتاد، تنها بخش پریزها قطع شود و محافظ جان سمت روشنایی ها عمل نکند و روشنایی ها همچنان برقرار باشند.

در تصویر بالا سیم های نولی که از هر سرخط وارد جعبه فیوز می شوند را ترسیم نکرده ام تا زیاد شلوغ نشود. ولی چون سیم فاز سرخط همه روشنایی ها از محافظ جان سمت راست برق می گیرد، پس سیم نول این سرخط روشنایی ها هم باید به شینه نول سمت راستی وصل شود. و چون سیم فاز سرخط همه پریزها و کولر آبی از محافظ جان سمت چپ برق میگیرد، پس سیم نول سرخط همه پریزها و کولر آبی هم باید به شینه نول سمت چپ وصل شود.

همه سیم های ارت که از سرخط روشنایی ها و پریزها و کولر آبی می آید هم به شینه ارت بالایی وصل میشود.

نکاتی در مورد کلید محافظ جان

نکته ۱:  در نقشه بالا به تعداد هر کلید محافظ جان یک شینه نول مجزا نیاز داریم. یعنی اگر در جعبه فیوز شما ۳ کلید محافظ جان نصب میشد، بایستی ۳ شینه نول مجزا هم قرار دهید.

نکته ۲: در جمله بالا گفتیم که عملکرد هر محافظ جان به سیستم ارت بستگی ندارد و چه ساختمان ارت داشته باشد و چه نداشته باشد محافظ جان ها کارشان را انجام می دهند. ولی اگر به مبحث ۱۳ مراجعه کنید در آنجا ما میخوانیم که برای ساختمان هایی که ارت ندارند نباید محافظ جان نصب کرد. دلیل تناقض بین این دو جمله چیست؟ جمله اول اشتباه است یا جمله مبحث ۱۳؟

هیچ کدامشان اشتباه نیست. نظر من این است که مبحث ۱۳ به این خاطر این جمله را گفته چون نمی خواسته که ما فکر کنیم سیستم ارت یک چیز اختیاریست و اگر نباشد هم مشکلی ایجاد نمی‌شود. ولی در صورتی که نصب سیستم ارت بر نصب محافظ جان ارجحیت دارد، پس حفاظت اصلی بر عهده ارت است و کلید محافظ جان نقش حفاظت تکمیلی را دارد و نمی تواند حفاظت اصلی باشد. یعنی اگر برای ساختمان خودتان برقکشی کردید ولی پول کافی نداشتید، و باید از بین ارت و محافظ جان یکی را انتخاب میکردید، حتماً شما باید ارت را انتخاب کنید و نصب محافظ جان در اولویت بعد از ارت قرار میگیرد. پس این جمله که عملکرد محافظ جان ربطی به ارت ندارد بین خودمان باشد، تا عزیزان بسازبفروش آن را دست آویز قرار ندهند و چیز اصلی را رها کنند و وجدانشان را با آن چیز فرعی قانع کنند. و چیز دیگری که احساس میکنم این است که مبحث ۱۳ این نظر را برای ساختمان های جدیدی که بعد از ویرایش مبحث ۱۳ انجام شده می دهد، یعنی می گوید که در ساختمان های جدید حتماً باید اول ارت نصب شود و سپس کلید محافظ جان قرار گیرد. چون در ساختمانهای جدید اگر مالک حاضر نشود ارت اجرا کند پس حتماً برای خرید محافظ جان هم قانع نمی شود.

ولی این جمله مبحث برای ساختمان های قدیمی که مثلاً ۳۰ یا ۴۰ سال قبل ساخته شده اند دلالت ندارد. پس در ساختمان های خیلی قدیمی که ارت ندارند اگر می توانید یک میله ارت ساده به طول ۲ متر در کنار کنتور در زمین بکوبید و در پریزها سیم ارت قرار دهید. ولی اگر امکانپذیر نبود، برای آخرین تلاش، نصب یک محافظ جان در داخل جعبه فیوز از نبودش خیلی بهتر است.

نکته ۲-۲: فکر میکنم این جمله آخر باز برای شما ابهامی ایجاد کرد. پس برای آن یک مثال میزنم. فرض کنید که بدنه دستگاه ماشین لباسشویی دچار اتصال بدنه می شود و سیم فاز در داخل دستگاه به بدنه متصل میشود، اگر ساختمان دارای سیستم ارت باشد، و کلید محافظ جان هم نصب شده باشد، از سیم فاز به سیم ارت (که به بدنه وصل است) نشتی رخ می دهد و کلید محافظ جان که در داخل جعبه فیوز گوش به زنگ ایستاده، سریعاً این قضیه را متوجه می شود و عمل میکند و برق را قطع میکند. ولی اگر ساختمان ارت نداشته باشد، اولین شخص بدشانسی که دستش را به بدنه ماشین لباسشویی بزند، دچار برقگرفتگی می شود و جناب عزرائیل دستش را روی گلوی او فشار میدهد. همین که جریان برقگرفتگی به بیشتر از ۳۰ میلی آمپر برسد محافظ جان عمل میکند و آن شخص از دست عزرائیل جان سالم به در میبرد. یعنی در ابتدا و برای یک لحظه کوتاه شخص دچار برقگرفتگی می شود ولی کار به بهشت زهرا نمی کشد. برای همین است که گفتم نصب کلید محافظ جان در ساختمان هایی که ارت ندارند از نبودنش بهتر است.

نکته ۳: استاندارد میگوید که کلید محافظ جان باید آخرین وسیله حفاظتی نصب شده در طرف مصرف کننده باشد. یعنی اگر بخواهید خیلی مقرراتی عمل کنید باید به تعداد هر کلید مینیاتوری که در ابتدای هر سرخط قرار میدهید یک کلید محافظ جان هم بعد از کلید مینیاتوری قرار دهید، ولی از آنجایی که قیمت کلید محافظ جان بالاست (الان در حدود ۵۰۰ هزار تومان) کمتر مالکی حاضر می شود که اینقدر هزینه کند و تعداد زیادی محافظ جان تهیه کند. بنابراین ترجیح می دهند که تنها یک محافظ جان در ابتدای تمام کلیدهای مینیاتوری نصب کنند که این هم از سر ناچاری و برای کاهش هزینه بد نیست. که ما نقشه سیمکشی جعبه فیوز با یک کلید محافظ جان را در مقاله قبلی برایتان ترسیم کردیم. ولی این را بدانید که خارجی ها آنقدر کارشان درست است که کلید محافظ جان را دقیقاً در داخل پریزهای برق جاسازی کرده اند تا کلید محافظ جان آخرین وسیله حفاظتی نصب شده در طرف مصرف کننده باشد. من هنوز این مدل پریزها را در کشور ندیده‌ام ولی اگر در سایت آمازون سرچ کنید این مدل پریزهای محافظ جان سرخود را می بینید.

نکته ۴: گفتیم که گاهی وقتها حتی اگر مهندس ناظری هم نباشد تا شما را وادار به نصب ۲ کلید محافظ جان کند ولی مجبورید که بجای یک کلید محافظ جان، دو کلید محافظ جان نصب کنید، ولی چه چیزی ما را مجبور به این کار می کند؟ یک مثال میزنم تا بهتر متوجه شوید.

تمام وسایل برقی موتوری حتماً دارای مقداری نشتی جریان هستند. منظورم دستگاه هایی مثل ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی، یخچال، پنکه… و کلاً هر دستگاهی که داخل آن یک موتور الکتریکی در حال چرخش است. البته خیلی از وسایل برقی بدون موتور هم مقداری نشتی جریان دارند، مثلاً در دستگاهی مثل تستر و مایکروویو یا همین دستگاه های فتوکپی که در مغازه های تایپ و تکثیر می بینید مقدار زیادی نشتی جریان ایجاد میشود. خب گفتیم که کلید محافظ جان اگر نشتی ۳۰ میلی آمپری را احساس کند مدار را قطع میکند. پس اگر شما تعداد زیادی از این وسایل برقی را در منزل خود داشته باشید و هر کدامشان به تنهایی مقداری نشتی جریان داشته باشند، در نهایت امکان دارد که جمع جبری این نشتی ها به ۳۰ میلی آمپر برسد، و کلید محافظ جان را به اشتباه بیندازد و کلید عمل کند.

مثلاً امکان دارد که یک مشتری به شما زنگ بزند و بگوید که: همین که من دستگاه تستر را روشن میکنم کلید محافظ جان عمل میکند، و بعد شما مراجعه میکنید و دستگاه تستر را به تنهایی که تست میکنید می بینید دستگاه سالم است و مشکلی ندارد. این مورد معمولاً به این خاطر اتفاق می افتد که مثلاً یخچال ۱۰ میلی آمپر، ماشین لباسشویی ۱۰ میلی آمپر و دستگاه سشوار ۵ میلی آمپر نشتی جریان دارند و همین که دستگاه تستر روشن میشود، چون این دستگاه هم ۵ میلی آمپر نشتی جریان دارد، پس مجموع همه اینها به ۳۰ میلی آمپر میرسد و کلید محافظ جان به اشتباه فکر میکند که در جایی یک برقگرفتگی یا نشتی کلی اتفاق افتاده و برق را قطع میکند. در اینصورت خیلی از عزیزان برقکار دنبال پیدا کردن مشکل نمی گردند و تنها کاری که می‌کنند این است که کلید محافظ جان را از مسیر برمیدارند. یا می گویند کلید خراب است و آن را جدا می کنند و آن همه سرمایه را هدر و بدون استفاده می کنند. ولی در این حالت بهترین کار این است که ما دو کلید محافظ جان نصب کنیم، و بارها را بین این دو کلید محافظ جان تقسیم کنیم، در این صورت ۱۵ میلی آمپر نشتی روی محافظ جان اول و ۱۵ میلی آمپر نشتی روی محافظ جان دوم می افتد و هیچ کدامشان عمل نمی کنند. و مشکل حل خواهد شد.